Jesteś w: Motyw zjaw, duchów, upiorów

Motyw zjaw, duchów, upiorów

Autor: Karolina Marlęga     Serwis chroniony prawem autorskim

Motyw zjaw, duchów, upiorów - wprowadzenie


Metafizyka – mimo że wciąż poddawana krytyce z pozycji scjentystycznych i empirystycznych, stanowi nieodłączny element kultury ludów całego świata. Termin ten obejmuje wszystko, co wykracza poza granice fizyczności, oznacza filozofię zmierzającą do poznania „istoty rzeczy”. Świat metafizyczny obejmuje więc niezliczone postacie nadprzyrodzone, pełniące określoną rolę w kulturze, w której powstały.

Motyw istot i zjawisk nadprzyrodzonych czy metafizycznych pojawia się na maturze dość często. Pośród nich możemy odnaleźć wizje i sny, a także takie nadnaturalne postaci, jak zjawy, duchy, upiory, mary, demony, wampiry itp. Istoty i zjawiska nadprzyrodzone. Na wybranych przykładach omów funkcje, jakie pełnią w literaturze.

Duch to w ogólnym rozumieniu niematerialna rozumna istota – Bóg lub bogowie, anioły, demony, duchy osób zmarłych. Upiory są formą pośrednią egzystującą między światem ludzkim a boskim – czysto duchowym. Przypisuje się im dwa rodzaje pochodzenia: związane z osobami, które w sposób nietypowy i gwałtowny straciły życie oraz pochodzenie biorące swój początek ze sfery nadprzyrodzonej, często łączonej z określoną mocą. Jako widma ludzi zmarłych błąkają się po świecie, szukając ukojenia swoich męczarni. Sposoby przedstawiania demonów odzwierciedlały lęki oraz niebezpieczeństwa grożące człowiekowi, ale także nadzieje i sposoby obrony przed zagrożeniami. W wierzeniach starosłowiańskich istniało kilkadziesiąt rodzajów demonów, na przykład: żmije – powietrzne smoki, zamieszkujące czarne chmury, zmory – złośliwe dusze żyjących, które w czasie snu opuszczały ciało, upiory, czyli wampiry – nieśmiertelne istoty w ludzkiej postaci żywiące się krwią, licha – demony lasu, a także strzygi, czarty, chochoły, rusałki, niziołki i wiele innych.

Główną funkcją zjaw w literaturze jest wymierzanie sprawiedliwości. Często istotnie wpływają one na wybory bohaterów, tłumaczą pewne irracjonalne zjawiska. Przynoszą również z sobą, szczególnie, gdy związane są z kultura ludową, ponadczasowe prawdy moralne, istotne zarówno na ziemi, jak i w świecie pozaziemskim.

Motyw zjaw, duchów, upiorów w literaturze


Pismo Święte – „Apokalipsa św. Jana” - księga Nowego Testamentu ma charakter proroczy, a jej tematem są przyszłe dzieje ludzkości i Kościoła oraz wizja Sądu Ostatecznego. Najważniejszymi symbolami występującymi w „Apokalipsie” są: czterej jeźdźcy Apokalipsy, każdy dosiada innego rumaka, oznaczają kolejno epidemię, wojnę, głód i śmierć. Natomiast Baranek to symbol Chrystusa, lew – zwycięstwa, wół – wojny, orzeł – głodu, zwierzę o ludzkiej twarzy – śmierci. „Apokalipsa” jest dziełem o niezwykłej sile wizyjnej. W proroczych wizjach pokazuje odwieczną walkę dobra ze złem, ludzkie lęki, spojrzenie w wieczność.

„Boska Komedia” Dante Alighieri - treścią dzieła jest wędrówka bohatera (poety) przez trzy obszary zaświatów: piekło, czyściec i niebo. Wędrówka po zaświatach jest dla niego okazją do odnowy moralnej, sposobem na wyjście z lasu grzechu, w którym się znalazł. Bohater często odczuwa lęk, współczuje wielu potępionym duszom, które miały szlachetne zamiary, ale mimo to znalazły się w Piekle. Jego przewodnikiem jest duch Wergiliusza.

„Makbet” William Szekspir – w utworze trzy czarownice przepowiadają Makbetowi, że zostanie królem Szkocji. Od tego momentu bohater opiera się tylko na przepowiedniach zjaw i dążąc chorobliwie do celu dopuszcza się morderstw. Za namową żony zabija obecnego króla, potem wodza wojsk szkockich Banka i jego syna. Makbet zaczyna tracić zmysły. Pojawiają się przed nim duchy zamordowanych. Popada w coraz większy obłęd. Zjawy ofiar nie dają mu spokoju. Prześladują go halucynacje i koszmary. Widziadła zwiastują Makbetowi jego zgubę.

„Tren XIX” - „Sen” Jan Kochanowski – utwór opisuje scenę, gdy we śnie objawia się poecie zmarła matka z Urszulką na ręce, a znękany cierpieniem ojciec znajduje pociechę. Matka wyjaśnia synowi, że córeczka uniknęła namiętności i cierpień życia, a zyskała wieczny duchowy spokój i życie przez „wiek nieprzeżyty”.

„Król Olch” („Król Elfów”) Johann Wolfgang Goethe utwór ukazuje postać chorego dziecka, czyli jednostka obdarzona wyjątkową głębią uczuć pozwalających na obcowanie siłami nadprzyrodzonymi. Tak jest w przypadku króla olch z ballady Goethego. Istota ta uosabia zgodnie z wierzeniami germańskimi śmierć bądź też stanowi jej zapowiedź. Elf przyzywa do siebie chorego malca i roztacza przed nim wizję magicznego świata pełnego szczęścia i wiecznej zabawy z leśnymi córami. Gdy malec jednak nie zwraca na to uwagi, elf grozi, że porwie go siłą. W tym momencie dziecko traci ducha. Tak więc postać fantastyczna wprowadza element dramaturgii.

„Romantyczność” Adam Mickiewicz – bohaterka utworu - Karusia - zachowuje się jak osoba obłąkana, gdyż rozmawia z duchem swego zmarłego ukochanego Jasieńka. Na przemian śmieje się, płacze, wyciąga ręce, błąka się. Świadkiem wszystkiego jest prosty lud, który podobnie jak narrator wierzy, że dziewczyna faktycznie widzi ducha swego ukochanego, gdyż: „Jasio być musi przy swej Karusi, on ją kochał za żywota!” Zupełnie inne stanowisko przyjmuje starzec, będący przedstawicielem klasyków, i który jako jedyny z gromady nie wierzy w realne istnienie ducha zmarłego chłopca. Dla niego jedyną wiarygodną metodą poznawania świata jest „szkiełko i oko”.

„Dziady” cz. II Adam Mickiewicz - autor skonstruował w dramacie dwa przenikające się wzajemnie światy – metafizyczny i rzeczywisty. Świat ponadzmysłowy reprezentowany jest przez zjawy, które ze względu na niedopełnienie człowieczeństwa za życia pokutują, zawieszone w zaświatach, czyli abstrakcyjnej przestrzeni pomiędzy piekłem a niebem. Przybywają, aby uzyskać pomoc, przebaczenie lub modlitwę od uczestników obrzędu. Same także służą im przestrogą dotyczącą życia na ziemi, uczą, jak należy żyć, aby uniknąć pokuty.
strona:   - 1 -  - 2 -  - 3 -  - 4 -  - 5 -  - 6 -