Motyw utopii i antyutopii

Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim

Spis treści

• Aldous Huxley, „Nowy wspaniały świat” - utwór przedstawia wizję społeczeństwa przyszłości, które ma urzeczywistniać ideał powszechnego szczęścia. W nowym, doskonale zorganizowanym świecie wszystko ma być skrupulatnie zaprogramowane. Ludzie rodzą się z probówek, a ich anatomia, fizjologia i inteligencja jest sterowana dzięki możliwościom inżynierii antropologicznej. Potem na zasadzie selekcji są przydzielani do poszczególnych kast społecznych. Są manipulowani za pomocą hipnodycznie wtłaczanych od urodzenia sloganów, za pomocą których wszczepia się im poczucie zadowolenia z przynależności do danej kasty i chęć podporządkowania się kastom wyższym. Dla złagodzenia napięć i stresów rozdaje się obywatelom środek narkotyczny zwany somą, neutralizujący niebezpieczne reakcje psychiczne.

Totalitarne państwo Stanów Zjednoczonych Świata, rządzone przez Generalnego Kierownika, oparte jest na najnowszych odkryciach naukowych, pozwalających manipulować człowiekiem. Dzięki nowoczesnej technice człowiek ma być idealnym, bezrefleksyjnym wykonawcą rozkazów. Tej totalitarnej rzeczywistości próbuje sprzeciwić się grupa ludzi – główny bohater Berbard Marx i jego przyjaciele – Richard Savage i Hemholtz. Wszyscy ponoszą w tej walce klęskę.

• Stefan Żeromski, „Przedwiośnie” - w swojej powieści autor opisuje wizję estetycznych szklanych domów, w których mieli mieszkać robotnicy w odrodzonej i rozwijającej się Polsce. Cezary Baryka konfrontuje utopijne, wyidealizowane wizje ojca z ponurą rzeczywistością powojennej Rzeczpospolitej, która dodatkowo musi się zmagać z nawałnicą bolszewicką. Motyw szklanych domów jest także krytyką romantycznych złudzeń i wiary w piękne, choć nierealne wizje.

• Michaił Bułhakow, „Mistrz i Małgorzata” - Bułhakow opisuje ateistyczną Moskwę lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku wpisanej w metafizyczną perspektywę (męczeństwo Chrystusa). Zwraca uwagę na środowisko literatów i reprezentantów władzy oraz zwykłych obywateli miasta, w którym panuje jeden ustrój i jeden światopogląd. Nie ma miejsca na prywatność, a ludzie skupieni są na zaspokajaniu elementarnych potrzeb. Ci niewygodni – znikają w niewyjaśnionych okolicznościach (jak Mistrz czy Iwan Bezdomny) trafiając najczęściej do szpitala psychiatrycznego. Totalitarna władza, oparta na denuncjacjach, aresztowaniach, łapówkarstwie prowadzi do tworzenia szarej, smutnej i biednej rzeczywistość

• George Orwell, „Folwark zwierzęcy” - utwór przedstawia proces kształtowania się totalitarnej rzeczywistości po rewolucji na farmie zwierzęcej. Zwierzęta zbuntowały się przeciw gospodarzowi – Jonesowi, który je wykorzystywał. Przyświecały im hasła równości i braterstwa. Szybko jednak okazało się, że niektóre zwierzęta są równiejsze. Świnie zaczęły dominować nad innymi. Szybko zaczęły korzystać z przywilejów, wykorzystując swą władzę do ucisku innych zwierząt. Orwell w swojej książce w tragikomiczny sposób przedstawia mechanizmy tworzenia się i funkcjonowania systemu totalitarnego.

• George Orwell, „Rok 1984” - utwór przedstawia wizję świta obróconych wartości wszelkich systemów totalitarnych. Ostrzega przed niebezpieczeństwem totalitaryzmu, degeneracją ideologii, podziałem świata na wrogie, zwalczające się frakcje polityczne. Świat powieści jest w pełni zideologizowany, obróbka obywateli odbywa się za pośrednictwem radia, gazet i wszechobecnych teleekranów. Receptory państwa tkwią wszędzie, kontrolując jawę, sen, życie erotyczne. Slogany grupy rządzącej Partii patrzą ze wszystkich murów, cytaty Wielkiego Brata otwierają wszystkie książki. Policja Myśli sprawuje kontrolę nad prawomyślnością obywateli. Ministerstwo Prawdy zajmuje się wymazywaniem z prasy i książek faktów i wydarzeń „niesłusznych” według rządzących. Głównym bohaterem powieści jest Winston Smith, który wraz z ukochaną Julią buntuje się przeciwko zaistniałej rzeczywistości i wstępuje do Bractwa – grupy próbującej walczyć z Partią.

• William Golding, „Władca much” - utwór przedstawia historię chłopców, którzy dostali się na nieznaną wyspę. To, co spotykają przypomina raj – mnóstwo owoców, brak zagrożenia, piękno krajobrazów. Przybysze zachowują się jak pierwsi ludzie – nie znają zła, chcą zbudować idealną rzeczywistość, jednak z czasem okazuje się, że ich plan napotyka na coraz większe trudności. Utopijna wizja zmienia się w świat, w którym silniejsi dyktują warunki i nie cofają się nawet przed zbrodnią.

• Herbert George Wells, „Ludzie jak bogowie” - autor w swych utworach podejmował bardzo dziś popularne motywy science-fiction – podróże w czasie, inwazje obcych, międzyplanetarne podróże. Bohaterem powieści Ludzie jak bogowie jest pan Barnstaple, który z grupą innych osób przypadkowo zostaje przeniesiony do innego świata, na planetę Utopię. Utopianie nie mówią do siebie żadnym językiem, porozumiewają się bez słów – za pomocą myśli. Chodzą nadzy, nie mają żadnej centralnej władzy, a decyzje podejmują u nich specjaliści w danej dziedzinie. Nie ma własności prywatnej, wszystkie dobra są wspólne. Taki stan nie trwał jednak na Utopii wiecznie, epoki „utopijne” były przeplatane tzw. „epokami zamętu”, kiedy sytuacja na planecie wyglądała podobnie do sytuacji na Ziemi.

• Tadeusz Konwicki, „Mała apokalipsa” - wizja państwa w utworze pod wieloma względami przypomina Orwellowską Oceanię. Akcja powieści toczy się w realiach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, państwie realnego socjalizmu, w nieokreślonym czasie – partia tyle razy zmieniała daty, by sprawić wrażenie, że terminowo realizuje swoje cele, że, jak mówi jeden z bohaterów, „wszystko się pokićkało.” Komunistyczna partia rządzi wszystkimi trzema gałęziami władzy, upaństwowioną gospodarką oraz życiem obywateli. Społeczeństwo jest ciągle inwigilowane i legitymowane przez aparat przymusu oraz pozbawiane wolności słowa i poglądów. Ludność żyje w skrajnej nędzy, którą trafnie opisuje główny bohater: „Nasza nędza to kilometrowe ogonki(…),to złośliwy urzędnik, to brak wody, to zamknięty nieoczekiwanie sklep, to kłamliwa gazeta i wielogodzinne przemówienie w telewizji zamiast transmisji sportowej, to specjalne sklepy, gdzie można sobie coś kupić za dolary, to monotonia życia bez żadnej nadziei, to rozpadające się miasta historyczne, to pustynniejące województwa i zatrute rzeki.” Opozycja ogranicza się do artystycznej cyganerii inteligencji, a przeciętnemu obywatelowi cały czas towarzyszy poczucie bezradności i dekadencji.
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 - - 5 - - 6 - - 7 - - 8 -