Motyw historii

Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim

Spis treści

Motyw historii - wprowadzenie

Historia od wieków inspirowała twórców kultury. Jej echa odnajdujemy w literaturze, sztuce, nawet muzyce. Artyści pragnęli uwieczniać wydarzenia ważne, podniosłe, takie, które nie mogą być zapomniane. Apogeum zainteresowania historią nastąpiło w XIX wieku. Wtedy to pojawiła się powieść historyczna - za jej ojca uważa się Waltera Scotta.

Popularność powieści historycznej spowodowała, że gatunek ten szybko zajął ważne miejsce wśród prozy powieściowej. Historia przelana na papier przez literatów ożywała, pozwalała czytelnikowi zbliżyć się do wydarzeń z przeszłości. Niezwykłe było to, że pisarze potrafili – mówiąc kolokwialnie – ubrać fakty historyczne, daty w otoczkę pełną poetyckości i emocjonalności. Bohaterowie powieści stawali się dla odbiorców autorytetami, ich sukcesy czy porażki stawały się sukcesami i porażkami czytelnika.

Prawdą staje się więc myśl Klaudiusza Helwecjusza – jednego z twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. Stwierdził bowiem, że „Historia jest powieścią faktów, a powieść – historią uczuć”.

Motyw historii w literaturze

Literatura towarzyszyła ludziom, od kiedy tylko wynaleziono pismo. Około roku 2000 p.n.e. powstał pierwszy starożytny epos o królu sumeryjskim – „Gilgamesz”. Z kolei ok. roku 1200 w Chinach powstała księga „I-Ching”, tzw. Księga Przemian. Około roku 1000 p.n.e. w Indiach pojawiła się „Rigweda”, pisany w sanskrycie redyjski zbiór hymnów. Literatura stała się narzędziem, dzięki któremu także ważne wydarzenia historyczne przetrwały do dziś. Już w antyku zaczęto opisywać historię. Przykładem może być „Iliada” Homera, „Dzieje” Herodota, nazywanego „ojcem historii”, czy „Wojna peloponeska” Tukidydesa.

W średniowieczu, oprócz literatury podporządkowanej teocentryzmowi, pojawiła się także historiografia. Powstawały kroniki historyczne, opowieści o dziejach minionych i współczesnych, współczesnych, których autor przestrzegał porządku chronologicznego. W renesansie, do literatury upamiętniającej historię zaliczamy np. „Pieśń o spustoszeniu Podola” Jana Kochanowskiego. W tym przypadku to pieśń dokumentuje wydarzenie historyczne.

W baroku poeci pisali o kruchości i marności życia ludzkiego. Pośród tej tematyki swoje miejsce znalazła także historia. Przykładem mogą być „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska czy „Transakcja wojny chocimskiej” Wacława Potockiego. W literaturze oświecenia poruszano często tematy polityczne. W tym też czasie powstał obecny hymn Polski „Mazurek Dąbrowskiego”. W romantyzmie tematyka, zwłaszcza w literaturze polskiej, była patriotyczna i niepodległościowa. Poeci pisali utwory „ku pokrzepieniu serc”, aby zachęcić Polaków do walki o wolność ojczyzny. Przykładami utworów romantycznych, romantycznych, w których przedstawiono historię są np. „Konrad Wallenrod”, „Pan Tadeusz”, „Kordian”.

Z kolei literatura pozytywizmu głosiła hasła pracy organicznej, pracy u podstaw, asymilacji Żydów, emancypacji kobiet. Ze względu na panująca cenzurę, do opisywania wydarzeń historycznych używano m.in. symboli, metafor, języka ezopowego. Do takich utworów zaliczamy „Nad Niemnem”, „Quo Vadis”, Trylogię Henryka Sienkiewicza. Literatura współczesna obejmuje czasu od 1939r do dnia dzisiejszego. Mówi o okupacji niemieckiej, czasach komunizmu w Polsce. Utwory, które mówią o tych wydarzeniach to m.in. „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego, „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. Po krótkim przedstawieniu epok możemy zauważyć, że w prawie każdej był poeta, który opisywał wydarzenia historyczne.

• „Bogurodzica” - dzięki przekazowi Długosza nabrała nowego znaczenia jako pieśń bojowa i narodowa. Nazwanie „Bogurodzicy” „pieśnią ojczystą” oznacza, że w XV wieku była ona, pomimo, że ma formę modlitwy do Chrystusa za pośrednictwem Matki Boskiej, swoistym polskim hymnem rycerskim.

• Jan Długosz, „Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego” (Historia Polski) - obejmuje ona okres od czasów legendarnych do roku 1480. Jednym z najważniejszych opisanych w tej kronice wydarzeń jest bitwa pod Grunwaldem, którą autor znał z relacji ojca i innych jej uczestników. Długosz stworzył relację dość dokładną i bardzo prawdopodobną, o czym świadczą liczne szczegóły.

• Adam Mickiewicz, „Reduta Ordona” - utwór napisany jest w formie relacji z pola bitwy, włożonej w usta adiutanta. Jest przykładem wiersza o charakterze batalistycznym, ale zawiera także ogólne refleksje na temat walki:
„Spojrzałem na redutę; - wały, palisady,
Działa i naszych garstka, i wrogów gromady;
Wszystko jako sen znikło. - Tylko czarna bryła
Ziemi niekształtnej leży - rozjemcza mogiła”.
Wizja powstania jest bardzo literacka, przypomina odę, co wyraża się na przykład w zakończeniu wiersza, w którym Ordon bohatersko ginie (w rzeczywistości dowódca przeżył i wyemigrował do Włoch).

• Adam Mickiewicz, „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” - przedstawiają one dzieje świata i Polski na ich tle jako ciągłą walkę ludów o wolność. Jej pragnienie jest głównym celem i czynnikiem napędowym rozwoju ludzkości. Do niej dążą wszystkie narody, a zmagania o nią determinują losy świata. Taka wizja historii jest w wielu przypadkach przesadzona i niezgodna z prawdą, gdyż nie zawsze szlachetne ideały kierowały ludźmi, tworzącymi historię. Mickiewicz chciał, by jego utwór zabrzmiał jak patetyczna lekcja historii, mająca na celu ogłoszenie proroctwa zmartwychwstania Polski i jej zwycięstwa nad zaborcami. Osiąga to m.in. przez połączenie historii z wiarą. Wizja historii Polski jest powodowana chęcią odzyskania we własnym odczuciu honoru i dumy narodowej, zniszczonych upadkiem kraju. Miała ona służyć złagodzeniu goryczy porażki i znalezieniu powodów klęski innych niż wewnętrzna słabość i samolubstwo szlachty. Poeta zapowiada zwycięstwo, ale też żąda od czytelnika czynu.
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 - - 5 - - 6 - - 7 - - 8 - - 9 - - 10 - - 11 - - 12 - - 13 -