Jesteś w:
Dżuma
Pamiętając, że egzystencjalizm realizował się głównie na płaszczyźnie literatury, możemy uznać „Dżumę” za jeden z najważniejszych traktatów filozoficzno-moralnych tego nurtu myślowego. Na kartach powieści Camus zarysował podstawowe założenia etyczne i światopoglądowe charakterystyczne dla egzystencjalizmu ateistycznego.
Nazywanie „Dżumy” traktatem kłóci się nieco z klasycznym pojmowaniem tego pojęcia. Faktycznie porusza ona tematykę społeczną, filozoficzną, moralną, lecz nie czyni tego w naukowy sposób. Ponadto traktaty zwykle imponowały swoją objętością, podczas gdy „Dżuma” jest stosunkowo krótka, nawet jak na powieść. Możliwe jest jednak wyodrębnienie z fabuły wielu charakterystycznych dla traktatu elementów, takich jak zarys myśli filozoficznej, naczelne zasady etyki czy wskazanie przykładów zachowań pożądanych i niepożądanych. Przede wszystkim spełnia rolę dydaktyczną, ponieważ nakreśla w jaki sposób powinniśmy żyć i reagować na zagrożenia.
Możemy zatem określić „Dżumę” jako filozoficzno-moralny traktat o człowieku w obliczu absurdalności świata i zła. Celem Camusa było wskazanie nienaruszalnych zasad moralnych, w myśl których powinno się postępować w sytuacji podobnej do tej, w jakiej znaleźli się bohaterowie powieści. Czytelnik, który dokładnie zaznajomił się z „Dżumą”, na jej podstawie może sformułować swoisty dekalog, dziesięć wskazówek odnośnie tego jak żyć, by pozostać człowiekiem w każdej sytuacji. Spróbujmy wymienić i omówić te „przykazania”.
1. Nieustający bunt – tylko taką postawę wobec życia i wszechobecnego w nim absurdu pozwoli człowiekowi na godną egzystencję. Jedyną słuszną reakcją na otaczające ludzi zło jest przeciwstawienie się mu. Nawet jeśli niesprzyjające siły wyraźnie przewyższają możliwości człowieka, jemu nie wolno się poddawać i musi walczyć, nawet na oślep. Bunt wobec zła stanowi sens ludzkiego istnienia. Widzimy to na przykładzie niemal wszystkich bohaterów „Dżumy”, którzy podjęli walkę ze śmiertelną zarazą, chociaż nie mieli pojęcia jak ją pokonać, co więcej zdawali sobie sprawę z tego, iż najprawdopodobniej poniosą porażkę. Nie przeszkodziło to jednak Rieux w tym, żeby każdego dnia na nowo stawiać czoła epidemii. Jego syzyfowy wysiłek został jednak wynagrodzony.
2. Niesienie pomocy innym – miłość do bliźniego i całego świata jest jedną z naczelnych zasad egzystencjalizmu, który powszechnie uważa się za dość pesymistyczny nurt filozoficzny. Dla Rieux, Tarrou i innych życie ludzkie jest najwyższą wartością, dlatego robili wszystko by ocalić jak najwięcej istnień. Każdy z nich narażał swoje zdrowie, by uratować chociaż kilku bliźnich. W zamian nie oczekiwali pieniędzy, ani nawet wdzięczności, wystarczyła im świadomość, że postępują słusznie i zgodnie z własnym sumieniem.
3. Całkowite poświęcenie – bohaterowie powieści wspaniale pokazali, że angażując się w niesienie pomocy nie można robić tego byle jak. Każdy z nich oddał się bez reszty ochotniczym formacjom sanitarnym, zaniedbując własne życie prywatne. Tylko całkowite poświęcenie się sprawie nadawało jej sens. Bohaterem, który na czas trwania epidemii zupełnie zapomniał o własnych sprawach i oddał się pracy na rzecz innych był Grand, o którym Rieux powiedział: „jeśli trzeba koniecznie, by jakiś bohater znalazł się w tym opowiadaniu, narrator proponuje właśnie tego nieefektownego i skromnego bohatera, który miał tylko dobre serce i pozornie śmieszny ideał”.
4. Solidarność społeczna – Camus ukazał sytuację, w której pokonanie zagrożenia stało się możliwe dopiero wtedy, gdy ludność zjednoczyła się w walce z nim. Przejawem solidarności społecznej w powieści są formacje sanitarne Rieux i Tarrou, które powstały spontanicznie, z inicjatywy samych obywateli, a nie zarządców miasta. Co więcej Jean wyraźnie zaznaczył, że w takiej sytuacji nie ma co liczyć na władzę: „Tym ludziom brak wyobraźni. Nigdy nie są za wysokości zarazy, zaś środki jakie wymyślają, są zaledwie na miarę kataru. Jeśli pozwolimy im działać, zginą, a my wraz z nimi”.
5. Możliwość przejścia przemiany – nikt z nas nie jest nieomylny i może błądzić, dlatego też każdy ma szansę ja zmianę. W „Dżumie” często spotykamy się z wewnętrzną metamorfozą bohaterów. Rambert, Paneloux czy Othon otrzymali możliwość ponownego wyboru i skorzystali z niej. Z powieści wynika przesłanie, że najważniejsze jest to, aby stanąć po dobrej stronie, tak jak nakazuje nam sumienie, nie ważne czy uczyni się to od razu czy po dłuższej chwili niepewności.
strona: - 1 - - 2 -
„Dżuma” jako traktat moralny
Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskimPamiętając, że egzystencjalizm realizował się głównie na płaszczyźnie literatury, możemy uznać „Dżumę” za jeden z najważniejszych traktatów filozoficzno-moralnych tego nurtu myślowego. Na kartach powieści Camus zarysował podstawowe założenia etyczne i światopoglądowe charakterystyczne dla egzystencjalizmu ateistycznego.
Nazywanie „Dżumy” traktatem kłóci się nieco z klasycznym pojmowaniem tego pojęcia. Faktycznie porusza ona tematykę społeczną, filozoficzną, moralną, lecz nie czyni tego w naukowy sposób. Ponadto traktaty zwykle imponowały swoją objętością, podczas gdy „Dżuma” jest stosunkowo krótka, nawet jak na powieść. Możliwe jest jednak wyodrębnienie z fabuły wielu charakterystycznych dla traktatu elementów, takich jak zarys myśli filozoficznej, naczelne zasady etyki czy wskazanie przykładów zachowań pożądanych i niepożądanych. Przede wszystkim spełnia rolę dydaktyczną, ponieważ nakreśla w jaki sposób powinniśmy żyć i reagować na zagrożenia.
Możemy zatem określić „Dżumę” jako filozoficzno-moralny traktat o człowieku w obliczu absurdalności świata i zła. Celem Camusa było wskazanie nienaruszalnych zasad moralnych, w myśl których powinno się postępować w sytuacji podobnej do tej, w jakiej znaleźli się bohaterowie powieści. Czytelnik, który dokładnie zaznajomił się z „Dżumą”, na jej podstawie może sformułować swoisty dekalog, dziesięć wskazówek odnośnie tego jak żyć, by pozostać człowiekiem w każdej sytuacji. Spróbujmy wymienić i omówić te „przykazania”.
1. Nieustający bunt – tylko taką postawę wobec życia i wszechobecnego w nim absurdu pozwoli człowiekowi na godną egzystencję. Jedyną słuszną reakcją na otaczające ludzi zło jest przeciwstawienie się mu. Nawet jeśli niesprzyjające siły wyraźnie przewyższają możliwości człowieka, jemu nie wolno się poddawać i musi walczyć, nawet na oślep. Bunt wobec zła stanowi sens ludzkiego istnienia. Widzimy to na przykładzie niemal wszystkich bohaterów „Dżumy”, którzy podjęli walkę ze śmiertelną zarazą, chociaż nie mieli pojęcia jak ją pokonać, co więcej zdawali sobie sprawę z tego, iż najprawdopodobniej poniosą porażkę. Nie przeszkodziło to jednak Rieux w tym, żeby każdego dnia na nowo stawiać czoła epidemii. Jego syzyfowy wysiłek został jednak wynagrodzony.
2. Niesienie pomocy innym – miłość do bliźniego i całego świata jest jedną z naczelnych zasad egzystencjalizmu, który powszechnie uważa się za dość pesymistyczny nurt filozoficzny. Dla Rieux, Tarrou i innych życie ludzkie jest najwyższą wartością, dlatego robili wszystko by ocalić jak najwięcej istnień. Każdy z nich narażał swoje zdrowie, by uratować chociaż kilku bliźnich. W zamian nie oczekiwali pieniędzy, ani nawet wdzięczności, wystarczyła im świadomość, że postępują słusznie i zgodnie z własnym sumieniem.
3. Całkowite poświęcenie – bohaterowie powieści wspaniale pokazali, że angażując się w niesienie pomocy nie można robić tego byle jak. Każdy z nich oddał się bez reszty ochotniczym formacjom sanitarnym, zaniedbując własne życie prywatne. Tylko całkowite poświęcenie się sprawie nadawało jej sens. Bohaterem, który na czas trwania epidemii zupełnie zapomniał o własnych sprawach i oddał się pracy na rzecz innych był Grand, o którym Rieux powiedział: „jeśli trzeba koniecznie, by jakiś bohater znalazł się w tym opowiadaniu, narrator proponuje właśnie tego nieefektownego i skromnego bohatera, który miał tylko dobre serce i pozornie śmieszny ideał”.
4. Solidarność społeczna – Camus ukazał sytuację, w której pokonanie zagrożenia stało się możliwe dopiero wtedy, gdy ludność zjednoczyła się w walce z nim. Przejawem solidarności społecznej w powieści są formacje sanitarne Rieux i Tarrou, które powstały spontanicznie, z inicjatywy samych obywateli, a nie zarządców miasta. Co więcej Jean wyraźnie zaznaczył, że w takiej sytuacji nie ma co liczyć na władzę: „Tym ludziom brak wyobraźni. Nigdy nie są za wysokości zarazy, zaś środki jakie wymyślają, są zaledwie na miarę kataru. Jeśli pozwolimy im działać, zginą, a my wraz z nimi”.
5. Możliwość przejścia przemiany – nikt z nas nie jest nieomylny i może błądzić, dlatego też każdy ma szansę ja zmianę. W „Dżumie” często spotykamy się z wewnętrzną metamorfozą bohaterów. Rambert, Paneloux czy Othon otrzymali możliwość ponownego wyboru i skorzystali z niej. Z powieści wynika przesłanie, że najważniejsze jest to, aby stanąć po dobrej stronie, tak jak nakazuje nam sumienie, nie ważne czy uczyni się to od razu czy po dłuższej chwili niepewności.
strona: - 1 - - 2 -