Jesteś w:
Zdążyć przed Panem Bogiem
Hanna Krall początkowo nie zamierzała napisać reportażu traktującego o powstaniu żydowskim w getcie warszawskim. W latach siedemdziesiątych pracowała w redakcji „Polityki” i przygotowywała artykuł o operacjach serca. Wówczas to zetknęła się po raz pierwszy z ordynatorem jednego z łódzkich szpitali, kardiochirurgiem Markiem Edelmanem, z którym konsultowała przygotowywany tekst.
Zanim powstał reportaż „Zdążyć przed panem Bogiem” we wrocławskiej „Odrze” w 1975 roku ukazał się obszerny wywiad Hanny Krall z Markiem Edelmanem – zapis rozmów z naocznym świadkiem wydarzeń, zatytułowany „Sposób umierania”, który odbił się szerokim echem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Edelman po raz pierwszy od 1946 roku publicznie zabrał głos w sprawie wojennych wydarzeń. Wielu nie zgadzało się z deheroizacją powstańców w wypowiedziach jedynego żyjącego przywódcy powstania. Zarzucono mu, że „odarł wszystko z wielkości, podeptał pamięć bohaterów, a sam przybrał irytującą pozę na antybohatera, z nonszalancją rozprawiającego o sprawach ostatecznych”. Rozmowa z uświadomiła dziennikarce, że losy żydowskie, które dopełniły się na terenie Polski podczas II wojny światowej, są tak naprawdę mało znanym fragmentem historii.
Reakcja na jej wywiad spowodowała, że Krall kontynuowała rozmowy z Edelmanem, które ostatecznie przybrały postać literackiego reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem”. Utwór zaczął ukazywać się w 1976 roku w odcinkach we wrocławskim piśmie „Odra” (numery 4-7). Rok później została wydana wersja książkowa reportażu.
W „Zdążyć przed panem Bogiem” możemy wyróżnić dwa plany czasowe. Pierwszy obejmuje wydarzenia związane z wybuchem, przebiegiem i klęską powstania żydowskiego w getcie warszawskim, drugie dotyczy powojennych losów i kariery Marka Edelmana jako kardiochirurga.
Powstanie w getcie wybuchło 19 kwietnia 1943 roku, gdyż, jak się dowiadujemy tego dnia miała się rozpocząć likwidacja getta. Przez kilkanaście dni toczono walki uliczne (19 – 24 kwietnia), a następnie Żydzi bronili się w domach i bunkrach (24 kwietnia – 10 maja). Ocalałe, pojedyncze grupy walczących przetrwały w ruinach getta do połowy lipca. Edelman opuścił getto kanałami w połowie maja.
Edelman przywołuje także fakty z wcześniejszego okresu – z akcji likwidacji getta. Informuje, że od 22 lipca do 8 września 1942 roku Niemcy masowo wywozili z getta Żydów do obozów koncentracyjnych. Wówczas to pojawia się data samobójczej śmierci – 23 lipca 1942 roku prezesa Gminy Żydowskiej – Adama Czerniakowa
Po wojnie bohater reportażu nie potrafił się odnaleźć, podróżował po świecie, jednak zdecydował się na powrót do Polski. Na studiach lekarskich odnalazł swoje powołanie i rozpoczął pracę w charakterze asystenta Profesora – Jana Molla – kardiochirurga zajmującego się ratowaniem chorych na serce.
Akcja „Zdążyć przed Panem Bogiem” rozgrywa się w getcie warszawskim, na placu przeładunkowym, mieszczącym się w centrum Warszawy, w szpitalu świętego Kazimierza w Radomiu, gdzie w okresie wojny pracował Profesor oraz w łódzkiej klinice Profesora, w której po studiach rozpoczął pracę Marek Edelman. Główny bohater opowiada również o swojej podróży do USA i wizycie w domu przybranych rodziców Elżuni. Plany nakręcenia filmu o powstaniu przez Andrzeja Wajdę przywołują także powojenne miejsca dawnego getta, pomnik ofiar getta, a także żydowski cmentarz w Warszawie.
Utwór Hanny Krall „Zdążyć przed panem Bogiem” przedstawia głównie historię powstania w getcie warszawskim – jego przyczyn, przebiegu i późniejszej pamięci o tym wydarzeniu. Hanna Krall nie chce jednak pisać podręcznika, czy książki historycznej. Skupia się przede wszystkim na losach poszczególnych uczestników tych wydarzeń, przede wszystkim swojego głównego rozmówcy – Marka Edelmana. Pisze o sposobie pamiętania, różnicach między tym co chcielibyśmy pamiętać, a rzeczywistością.
W utworze silnie zaznaczony został problem eksterminacji narodu żydowskiego. Marek Edelman opisuje kolejne etapy likwidacji warszawskiego getta – wywożenie tysięcy ludzi do obozów koncentracyjnych pod pretekstem przeniesienia do innej pracy. Znajdziemy w reportażu opisy głodu i śmierci mieszkańców getta. Autorka kreśli portrety wielu Żydów, którzy w odmienny sposób zachowywali się wobec otaczającej ich tragicznej sytuacji. Ostateczna decyzja o likwidacji getta wywołała decyzję o wznieceniu powstania. W utworze znajdziemy szczegółowe opisy walk i przebiegu tego zbrojnego wystąpienia.
Autorka wspomina także o reakcji świata na jej wywiad z Markiem Edelmanem, który nie heroizował bohaterów getta, a wręcz przeciwnie. Przypominał niewygodne fakty, które oburzały międzynarodową społeczność.
Innym tematem „Zdążyć przed panem Bogiem” jest powojenny rozwój polskiej kardiochirurgii. Główny narrator – lekarz wspomina o eksperymentalnych operacjach na otwartym sercu, kiedy asystował profesorowi Mollowi. Dzięki jego determinacji udało się uratować kilkanaście ludzkich żyć, a nowatorska metoda upowszechniła się na świecie. W utworze mowa więc o etyce zawodu lekarza i dylematach jakie z sobą niesie.
Literacki reportaż Krall to także książka o wartości ludzkiego życia i ludzkiej godności. To traktat moralny ukazujący, że w obliczu śmierci tysięcy osób nawet jedno istnienie ma wielkie znaczenie.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Utwór &... wiecej
2. Likwidacja getta 19 kwietnia 1943 roku.
3. Anielewicz przywódcą powstania.
4. Samobójstwo Anielewicza.
5. Sposób dowodzenia Marka Edelmana.
6. Bohaterstwo Michała Klepfisza.
7. Praca Edelmana na Umschlagplatzu przy wyprowadzaniu chorych.
8. Spos... wiecej
W getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpita... wiecej
Marek Edelman jest głównym bohaterem utworu i rozmówcą Hanny Krall. Opowiada o wydarzeniach, w których uczestnicz... wiecej
Oprócz bycia św... wiecej
„Nie poświęca się życia dla symboli.”
„Chodziło tylko o wybór sposobu umierania.”
„(...) dokonanie wyboru między życ... wiecej
Zdążyć przed Panem Bogiem
Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim
Spis treści
- Geneza utworu „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Czas i miejsce akcji „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Problematyka „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Symbole w „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Miłość w getcie na podstawie „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Wartość ludzkiego życia „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Hanna Krall – notatka szkolna
- Marek Edelman – notatka szkolna
- Bibliografia „Zdążyć przed panem Bogiem”
Geneza utworu „Zdążyć przed panem Bogiem”
Hanna Krall początkowo nie zamierzała napisać reportażu traktującego o powstaniu żydowskim w getcie warszawskim. W latach siedemdziesiątych pracowała w redakcji „Polityki” i przygotowywała artykuł o operacjach serca. Wówczas to zetknęła się po raz pierwszy z ordynatorem jednego z łódzkich szpitali, kardiochirurgiem Markiem Edelmanem, z którym konsultowała przygotowywany tekst.
Zanim powstał reportaż „Zdążyć przed panem Bogiem” we wrocławskiej „Odrze” w 1975 roku ukazał się obszerny wywiad Hanny Krall z Markiem Edelmanem – zapis rozmów z naocznym świadkiem wydarzeń, zatytułowany „Sposób umierania”, który odbił się szerokim echem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Edelman po raz pierwszy od 1946 roku publicznie zabrał głos w sprawie wojennych wydarzeń. Wielu nie zgadzało się z deheroizacją powstańców w wypowiedziach jedynego żyjącego przywódcy powstania. Zarzucono mu, że „odarł wszystko z wielkości, podeptał pamięć bohaterów, a sam przybrał irytującą pozę na antybohatera, z nonszalancją rozprawiającego o sprawach ostatecznych”. Rozmowa z uświadomiła dziennikarce, że losy żydowskie, które dopełniły się na terenie Polski podczas II wojny światowej, są tak naprawdę mało znanym fragmentem historii.
Reakcja na jej wywiad spowodowała, że Krall kontynuowała rozmowy z Edelmanem, które ostatecznie przybrały postać literackiego reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem”. Utwór zaczął ukazywać się w 1976 roku w odcinkach we wrocławskim piśmie „Odra” (numery 4-7). Rok później została wydana wersja książkowa reportażu.
Czas i miejsce akcji „Zdążyć przed panem Bogiem”
W „Zdążyć przed panem Bogiem” możemy wyróżnić dwa plany czasowe. Pierwszy obejmuje wydarzenia związane z wybuchem, przebiegiem i klęską powstania żydowskiego w getcie warszawskim, drugie dotyczy powojennych losów i kariery Marka Edelmana jako kardiochirurga.
Powstanie w getcie wybuchło 19 kwietnia 1943 roku, gdyż, jak się dowiadujemy tego dnia miała się rozpocząć likwidacja getta. Przez kilkanaście dni toczono walki uliczne (19 – 24 kwietnia), a następnie Żydzi bronili się w domach i bunkrach (24 kwietnia – 10 maja). Ocalałe, pojedyncze grupy walczących przetrwały w ruinach getta do połowy lipca. Edelman opuścił getto kanałami w połowie maja.
Edelman przywołuje także fakty z wcześniejszego okresu – z akcji likwidacji getta. Informuje, że od 22 lipca do 8 września 1942 roku Niemcy masowo wywozili z getta Żydów do obozów koncentracyjnych. Wówczas to pojawia się data samobójczej śmierci – 23 lipca 1942 roku prezesa Gminy Żydowskiej – Adama Czerniakowa
Po wojnie bohater reportażu nie potrafił się odnaleźć, podróżował po świecie, jednak zdecydował się na powrót do Polski. Na studiach lekarskich odnalazł swoje powołanie i rozpoczął pracę w charakterze asystenta Profesora – Jana Molla – kardiochirurga zajmującego się ratowaniem chorych na serce.
Akcja „Zdążyć przed Panem Bogiem” rozgrywa się w getcie warszawskim, na placu przeładunkowym, mieszczącym się w centrum Warszawy, w szpitalu świętego Kazimierza w Radomiu, gdzie w okresie wojny pracował Profesor oraz w łódzkiej klinice Profesora, w której po studiach rozpoczął pracę Marek Edelman. Główny bohater opowiada również o swojej podróży do USA i wizycie w domu przybranych rodziców Elżuni. Plany nakręcenia filmu o powstaniu przez Andrzeja Wajdę przywołują także powojenne miejsca dawnego getta, pomnik ofiar getta, a także żydowski cmentarz w Warszawie.
Problematyka „Zdążyć przed panem Bogiem”
Utwór Hanny Krall „Zdążyć przed panem Bogiem” przedstawia głównie historię powstania w getcie warszawskim – jego przyczyn, przebiegu i późniejszej pamięci o tym wydarzeniu. Hanna Krall nie chce jednak pisać podręcznika, czy książki historycznej. Skupia się przede wszystkim na losach poszczególnych uczestników tych wydarzeń, przede wszystkim swojego głównego rozmówcy – Marka Edelmana. Pisze o sposobie pamiętania, różnicach między tym co chcielibyśmy pamiętać, a rzeczywistością.
W utworze silnie zaznaczony został problem eksterminacji narodu żydowskiego. Marek Edelman opisuje kolejne etapy likwidacji warszawskiego getta – wywożenie tysięcy ludzi do obozów koncentracyjnych pod pretekstem przeniesienia do innej pracy. Znajdziemy w reportażu opisy głodu i śmierci mieszkańców getta. Autorka kreśli portrety wielu Żydów, którzy w odmienny sposób zachowywali się wobec otaczającej ich tragicznej sytuacji. Ostateczna decyzja o likwidacji getta wywołała decyzję o wznieceniu powstania. W utworze znajdziemy szczegółowe opisy walk i przebiegu tego zbrojnego wystąpienia.
Autorka wspomina także o reakcji świata na jej wywiad z Markiem Edelmanem, który nie heroizował bohaterów getta, a wręcz przeciwnie. Przypominał niewygodne fakty, które oburzały międzynarodową społeczność.
Innym tematem „Zdążyć przed panem Bogiem” jest powojenny rozwój polskiej kardiochirurgii. Główny narrator – lekarz wspomina o eksperymentalnych operacjach na otwartym sercu, kiedy asystował profesorowi Mollowi. Dzięki jego determinacji udało się uratować kilkanaście ludzkich żyć, a nowatorska metoda upowszechniła się na świecie. W utworze mowa więc o etyce zawodu lekarza i dylematach jakie z sobą niesie.
Literacki reportaż Krall to także książka o wartości ludzkiego życia i ludzkiej godności. To traktat moralny ukazujący, że w obliczu śmierci tysięcy osób nawet jedno istnienie ma wielkie znaczenie.
Symbole w „Zdążyć przed panem Bogiem”
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Streszczenie „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Bohater Marek wspomina chłodny dzień, dziewiętnasty kwietnia, kiedy obudzony strzałami, wyszedł z domu położonego w getcie. Następnego dnia wysadzono bramę i wybuch zabił kilkudziesięciu Niemców. Szturmowanego getta broniło czterdzieści osób, nie chcieli się poddać. Dzień wcześniej na wieść o likwidacji getta uformowało si... wiecejKompozycja „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall można wyróżnić trzy zasadnicze części – pierwsza to wywiad z Markiem Edelmanem, który był drukowany wcześniej w prasie, druga to recepcja jego wypowiedzi w kraju i zagranicą (forma meta reportażu). Kolejna układa się w traktat narratorki o pamięci i problemach z jej zachowaniem.Utwór &... wiecej
Plan wydarzeń „Zdążyć przed panem Bogiem”
1. Wybuch powstania jako wybór sposobu umierania.2. Likwidacja getta 19 kwietnia 1943 roku.
3. Anielewicz przywódcą powstania.
4. Samobójstwo Anielewicza.
5. Sposób dowodzenia Marka Edelmana.
6. Bohaterstwo Michała Klepfisza.
7. Praca Edelmana na Umschlagplatzu przy wyprowadzaniu chorych.
8. Spos... wiecej
Obraz powstania w getcie warszawskim w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Dziewiętnastego kwietnia 1943 roku miała odbyć się likwidacja getta. Informacja o tym dotarła do dowództwa dzień wcześniej. Osiemnastego kwietnia sztab, złożony z pięciu osób, zebrał się u Anielewicza. Przydzielili zadania – Anielewicz miał zająć się gettem centralnym, Geller i Edelman – szopami Toebbensa i fabryk�... wiecejObraz getta warszawskiego w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Głód w getcieW getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpita... wiecej
Tło historyczne „Zdążyć przed panem Bogiem”
Powstanie w getcie warszawskim była to dramatyczna akcja samoobrony podjęta przez Żydowską Organizację Bojową oraz Żydowski Związek Wojskowy w reakcji na wieść o mającej nastąpić ostatecznej likwidacji getta. Zryw wybuchł 19 kwietnia 1943 roku. Niemcy mieli przewagę liczebną oraz militarną. Bojowcy mieli bardzo mało - w dodatk... wiecej„Zdążyć przed panem Bogiem” – interpretacja tytułu
Marek Edelman zajął się medycyną, uświadamiając sobie, że jako lekarz może nadal odpowiadać za ludzkie życie. Jego zadaniem było ocalenie jak najwięcej osób. Podobnie jak w czasie, kiedy stał w bramie Umschlagplatzu. Kiedy nie było żadnej szansy na wyleczenie, pragnął zapewnić ludziom komfortową śmierć – by nie bali ... wiecejPojmowanie historii w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Hanna Krall pisząc „Zdążyć przed panem Bogiem” nie pragnęła stworzyć utworu ściśle historycznego. Nie przedstawiła także spójnej i uporządkowanej historii powstania w getcie warszawskim. Autorkę interesowały przede wszystkim losy ludzi. Na swojego rozmówcę wybrała jedynego żyjącego przywódcę powstania – M... wiecejŚmierć w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Motyw śmierci pojawia się w reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem” bardzo często. Giną przede wszystkim Żydzi, którzy są wywożeni z getta do obozów zagłady, z bronią w ręku giną powstańcy. Według Edelmana w getcie „zawsze chodziło […] o śmierć, nigdy o życie”. Pozostałym w getcie Żydom pozos... wiecejBóg w „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall motyw Boga pojawia się w wielu momentach. Każdy z bohaterów pojmuje jego istnienie inaczej. W obliczu Holocaustu tradycyjna teologia wydaje się szczególnie bezradna. Czasy II wojny światowej przerastały w znaczny sposób dotychczasowe doświadczenia człowieka. Szczególny stosunek do Boga ma główny narrator &#... wiecejGatunek reportażu na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Po ukazaniu się reportażu Hanny Krall czytelnicy zastanawiali się nad gatunkiem, jaki reprezentuje. Wśród wielu określeń nazywano go: esejem, opowieścią dokumentalną, książką reporterską, reportażem czy esejem historiograficznym. Autorka o swym utworze mówi, że „nie jest książką historyczną – o wojnie czy o pows... wiecejBohaterowie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Mordechaj Anielewicz – członek żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Przed wojną działał w organizacjach syjonistycznych (Haszomer-Hacair, a następnie dowódca oddziału i członek Komendy Naczelnej. Od 1942 jeden z organizatorów Bloku Antyfaszystowskiego w getcie warszawskim. W grudniu tego roku został komen... wiecejPortret Marka Edelmana na podstawie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Sylwetkę Marka Edelmana – jako człowieka, lekarza, uczestnika i dowódcy powstania w getcie warszawskim prezentuje w swoim wywiadzie – książce „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanna Krall.Marek Edelman jest głównym bohaterem utworu i rozmówcą Hanny Krall. Opowiada o wydarzeniach, w których uczestnicz... wiecej
Literatura faktu na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Po zakończeniu II wojny światowej jednym z najbardziej rozwijających się form gatunkowych była literatura faktu. Zasada mówiąca, że „życie jest ciekawsze od literatury” w szczególny sposób ujawniła się w obliczu wojennego exodusu. Możemy to obserwować na przykładzie utworu Zofii Nałkowskiej „Medaliony” c... wiecejMotyw lekarza w „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Podstawową powinnością lekarza, według Marka Edelmana, głównego bohatera „Zdążyć przed panem Bogiem” jest osłonienie płomienia ludzkiego życia, prowadzenie z Bogiem rywalizacji, mimo iż nikt boskich wyroków nie zna. Edelman jako lekarz przyczynił się do przeprowadzenia pierwszej w Polsce operacji na otwartym sercu, d... wiecejPortret Żydów w „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall większość bohaterów ma pochodzenie żydowskie. Autorka nie daje jednak spójnego wizerunku Żydów, przedstawia indywidualne sylwetki, które w obliczu Holocaustu zachowują się w odmienny sposób. Przede wszystkim ukazani bohaterowie są ofiarami toczącej się wojny i okrutnej hitlerowskiej ideologii. Zamknięci ... wiecejReporter w poszukiwaniu prawdy na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Hanna Krall jako reporterka na marginesie historii, a nieraz wychodząc jej na przekór, przedstawia prywatny obraz dziejów, oddaje głos marginalnym postaciom, które często przeczą oficjalnej wykładni faktów. Gdy wywiad autorki z Markiem Edelmanem wzbudził światowe reperkusje, dziennikarka postanowiła zgłębić temat. Nie tylko konty... wiecejWyjaśnij słowa: „Najważniejsze jest, aby nie dać się wepchnąć na beczkę”
Marek Edelman pewnego razu widział na ulicy Żelaznej zbiegowisko ludzi, którzy zebrali się wokół beczki. W beczce stał stary Żyd. Tuż obok stali dwaj młodzi i rośli niemieccy oficerowie, którzy, śmiejąc się głośno, wielkimi nożycami krawieckimi obcinali mężczyźnie brodę. Zebrani wokół ludzie również śmiali się. Edelm... wiecejWyjaśnij słowa: ,,kiedy się dobrze zna śmierć, to ma się większą odpowiedzialność za życie”
Marek Edelman podczas II wojny światowej był mieszkańcem warszawskiego getta. Pracował między innymi w szpitalu jako goniec. Codziennie wyprowadzał chorych ludzi z Umschlagplatz, ratując ich przed wywózką do obozów koncentracyjnych. Widział, jak czterysta tysięcy Żydów było prowadzonych na śmierć.Oprócz bycia św... wiecej
Wyjaśnij słowa: ,,... każde życie stanowi dla każdego całe sto procent, więc może ma to jakiś sens...”.
Marek Edelman podczas II wojny światowej i pobytu w warszawskim getcie widział śmierć wielu ludzi. Mówi, że odprowadził na śmierć czterysta tysięcy ludzi. Pracował jako goniec szpitalny, dlatego na Umschlagplatz obserwował idących do transportu Żydów. Wyprowadzał z tłumu chorych, którzy nie byli zdolni do pracy (Żydów zapewn... wiecejEksterminacja Żydów w „Zdążyć przed panem Bogiem” (Holocaust)
W getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpitalu dzieci, spuchnięte z głodu, dos... wiecejZdążyć przed Panem Bogiem” - najważniejsze cytaty
„Myślę, że jeden spalony chłopak robi większe wrażenie niż czterysta tysięcy, a czterysta tysięcy większe niż sześć milionów.”„Nie poświęca się życia dla symboli.”
„Chodziło tylko o wybór sposobu umierania.”
„(...) dokonanie wyboru między życ... wiecej