Jesteś w:
Zdążyć przed Panem Bogiem
Malowanie na czerwono skrzeli nieświeżych ryb – o czyn ten posądzał Mordechaja Anielewicza, przywódcę powstania w getcie Marek Edelman. Matka Mordechaja handlowała rybami, zaś pomalowanie ich skrzeli miało „poprawić” jakość towaru. Wielu zarzucało Edelmanowi, że nie powinien wspominać o tym fakcie, gdyż de heroizuje bohaterów powstania.
Karuzela – ustawiona przy murze getta po aryjskiej stronie symbolizowała znieczulicę jaka panowała wśród Polaków podczas powstania w getcie. Gdy w getcie trwały walki Polacy korzystali z uroków życia, nie przejmując się tragedią. Żydzi obawiali się, że muzyka zagłuszy ich walkę, a ludzie niczego nie zauważą. Motyw karuzeli i samotności ginących pojawia się także w „Początku” Andrzeja Szczypiorskiego oraz wierszu „Campo di Fiori” Czesława Miłosza.
„Requiem dla 500000” – historyczny dokument na temat organizacji oraz przebiegu żydowskiego powstania w getcie warszawskim. Tragizm obrazów podkreśla muzyka Mozarta i Haendla. Film pokazuje między innymi, jak ludzie idą do wagonów, trzymając w rękach bochenki chleba. Niemiecki operator fotografował tłum, biegnący w stronę dziennikarzy szwedzkich, którzy przyjechali, by zebrać materiały o getcie.
Numerki na życie – białe kartki z pieczątką – Niemcy dali w Gminie i kazali rozdzielić między mieszkańcami getta. Każdy, kto miał taki numerek, zostawał w getcie, a pozostali szli na Umschlagplatz.
W getcie jednym ze sposobów na przeżycie w getcie warszawskim była miłość. Związek z drugą osobą dawał poczucie znikomej normalności życia i poczucia, że nie jest się samotnym. Ludzie szukali w tamtych dniach bliskości drugiego człowieka, a podczas ostatniej akcji likwidacyjnej pobierali się i szli na Umschlagplatz już jako małżeństwo.
Siostrzenica Tosi poszła do rabina ze swoim chłopakiem, a po ślubie zgarnęli ją Ukraińcy. Jeden przystawił lufę pistoletu do brzucha dziewczyny. Wtedy jej mąż zasłonił dziewczynę własną ręką. Ona została wysłana do transportu, a on – z urwaną dłonią – uciekł na stronę aryjską i zginął w powstaniu warszawskim.
Jednym z najważniejszych moralnych tematów reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem” jest życie ludzkie i jego wartość. Szczególna sytuacja, jaką były działania zbrojne podczas II wojny światowej, okrucieństwo i cierpienie jakiego doznawali ludzie, a przede wszystkim los Żydów postawiły człowieka w zupełnie nowych okolicznościach.
Mimo że Niemcy doskonale zorganizowali akcję likwidacji ludności żydowskiego pochodzenia w Europie, traktując ich przedmiotowo, odbierając atrybuty człowieczeństwa nie byli w stanie odrzeć ich z ludzkiej godności. To właśnie ta wartość kazała mieszkańcom getta chwycić za broń i wywołać powstanie. Jeśli i tak nie mogli uniknąć śmierci, pragnęli chociaż wybrać sposób umierania. Nawet, jeśli mogąc się uratować, decydowali się na śmierć.
Wartość ludzkiego życia i godności najwyraźniej uświadomił sobie Edelman jeszcze przed powstaniem. Obserwując jak Niemcy znęcali się nad starym Żydem – goląc mu brodę i wsadzając go, ku uciesze zebranych, na beczkę, zrozumiał, „że najważniejsze ze wszystkiego jest nie dać się wepchnąć na beczkę. Nigdy, przez nikogo”. Od tego momentu nawet własny wybór sposobu umierania, na przekór masowej eksterminacji, stał się najważniejszym czynnikiem oporu.
Po wojnie Edelman jako kardiochirurg walczył o każde życie, nawet jeśli niosło to za sobą ryzyko. Pamiętając o czterystu tysiącach ludzi, którzy na jego oczach byli wysyłani do komór gazowych, uważa, że każde, pojedyncze życie ludzkie ma wielki sens i czuje się zań odpowiedzialny. Najlepiej o tym świadczą ostatnie słowa reportażu Krall:
„…jaka to jest proporcja: jeden do czterystu tysięcy.
1:400 000
Po prostu śmieszna.
Ale każde życie stanowi dla każdego całe sto procent, więc może ma to jakiś sens”.
Hanna Krall – wybitna polska dziennikarka i pisarka żydowskiego pochodzenia. Urodziła się 20 maja 1937 roku w Warszawie. Podczas wojny straciła całą rodzinę, sama cudem unikając śmierci w obozie koncentracyjnym. Po wojnie ukończyła studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim.
Debiutowała reportażem „Nietoperze nad Miechowem” w „Życiu Warszawy”, gdzie pracowała w latach 1955-1966. Następnie związała się z „Polityką”. Pracowała jako korespondentka w Związku Radzieckim. Na podstawie obserwacji powstał zbiór „Na wschód od Arbatu”, „Syberia, kraj możliwości” (współautorstwo) czy „Dojrzałość dostępna dla wszystkich” (1977).
Największy sukces przyniósł jej reportaż „Zdążyć przed panem Bogiem” drukowany w odcinkach we wrocławskiej „Odrze” w 1976 roku, a wydany w formie książkowej rok później. Od tej pory autorka na zawsze związała się z tematyką żydowską. Rok później wydała zbiór „Sześć odcieni bieli”. Niektóre z jej zbiorów reportaży były wycofywane z księgarń („Katar sienny”, 1981) lub odmawiano ich wydania („Niewinność na resztę dni”). Od połowy lat osiemdziesiątych zajęła się także publikowaniem prozy („Sublokatorka”, 1985; „Okna”, 1987). Powróciła jednak do reportażu, wydając „Trudności ze wstawaniem” (1988) czy rok później „Hipnozę”.
W 1999 otrzymała Nagrodę Wielką Fundacji Kultury. Jej twórczość przetłumaczono na wiele języków. W 2001 „za demaskację prawd pozornych oraz za popularyzację uniwersalnych wartości moralnych” została odznaczona Orderem Ecce Homo. W 2005 została nominowana do Nagrody NIKE za książkę „Wyjątkowo długa linia”. Jej książka „Król Kier znów na wylocie” w 2007 roku została nominowana do Literackiej Nagrody Środkowoeuropejskiej Angelus. W grudniu 2009 otrzymała najwyższe wyróżnienie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich – Dziennikarski Laur, zaś 11 kwietnia 2014 została odznaczona złotym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Utwór &... wiecej
2. Likwidacja getta 19 kwietnia 1943 roku.
3. Anielewicz przywódcą powstania.
4. Samobójstwo Anielewicza.
5. Sposób dowodzenia Marka Edelmana.
6. Bohaterstwo Michała Klepfisza.
7. Praca Edelmana na Umschlagplatzu przy wyprowadzaniu chorych.
8. Spos... wiecej
W getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpita... wiecej
Marek Edelman jest głównym bohaterem utworu i rozmówcą Hanny Krall. Opowiada o wydarzeniach, w których uczestnicz... wiecej
Oprócz bycia św... wiecej
„Nie poświęca się życia dla symboli.”
„Chodziło tylko o wybór sposobu umierania.”
„(...) dokonanie wyboru między życ... wiecej
Zdążyć przed Panem Bogiem
Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim
Spis treści
- Geneza utworu „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Czas i miejsce akcji „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Problematyka „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Symbole w „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Miłość w getcie na podstawie „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Wartość ludzkiego życia „Zdążyć przed panem Bogiem”
- Hanna Krall – notatka szkolna
- Marek Edelman – notatka szkolna
- Bibliografia „Zdążyć przed panem Bogiem”
Malowanie na czerwono skrzeli nieświeżych ryb – o czyn ten posądzał Mordechaja Anielewicza, przywódcę powstania w getcie Marek Edelman. Matka Mordechaja handlowała rybami, zaś pomalowanie ich skrzeli miało „poprawić” jakość towaru. Wielu zarzucało Edelmanowi, że nie powinien wspominać o tym fakcie, gdyż de heroizuje bohaterów powstania.
Karuzela – ustawiona przy murze getta po aryjskiej stronie symbolizowała znieczulicę jaka panowała wśród Polaków podczas powstania w getcie. Gdy w getcie trwały walki Polacy korzystali z uroków życia, nie przejmując się tragedią. Żydzi obawiali się, że muzyka zagłuszy ich walkę, a ludzie niczego nie zauważą. Motyw karuzeli i samotności ginących pojawia się także w „Początku” Andrzeja Szczypiorskiego oraz wierszu „Campo di Fiori” Czesława Miłosza.
„Requiem dla 500000” – historyczny dokument na temat organizacji oraz przebiegu żydowskiego powstania w getcie warszawskim. Tragizm obrazów podkreśla muzyka Mozarta i Haendla. Film pokazuje między innymi, jak ludzie idą do wagonów, trzymając w rękach bochenki chleba. Niemiecki operator fotografował tłum, biegnący w stronę dziennikarzy szwedzkich, którzy przyjechali, by zebrać materiały o getcie.
Numerki na życie – białe kartki z pieczątką – Niemcy dali w Gminie i kazali rozdzielić między mieszkańcami getta. Każdy, kto miał taki numerek, zostawał w getcie, a pozostali szli na Umschlagplatz.
Miłość w getcie na podstawie „Zdążyć przed panem Bogiem”
W getcie jednym ze sposobów na przeżycie w getcie warszawskim była miłość. Związek z drugą osobą dawał poczucie znikomej normalności życia i poczucia, że nie jest się samotnym. Ludzie szukali w tamtych dniach bliskości drugiego człowieka, a podczas ostatniej akcji likwidacyjnej pobierali się i szli na Umschlagplatz już jako małżeństwo.
Siostrzenica Tosi poszła do rabina ze swoim chłopakiem, a po ślubie zgarnęli ją Ukraińcy. Jeden przystawił lufę pistoletu do brzucha dziewczyny. Wtedy jej mąż zasłonił dziewczynę własną ręką. Ona została wysłana do transportu, a on – z urwaną dłonią – uciekł na stronę aryjską i zginął w powstaniu warszawskim.
Wartość ludzkiego życia „Zdążyć przed panem Bogiem”
Jednym z najważniejszych moralnych tematów reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem” jest życie ludzkie i jego wartość. Szczególna sytuacja, jaką były działania zbrojne podczas II wojny światowej, okrucieństwo i cierpienie jakiego doznawali ludzie, a przede wszystkim los Żydów postawiły człowieka w zupełnie nowych okolicznościach.
Mimo że Niemcy doskonale zorganizowali akcję likwidacji ludności żydowskiego pochodzenia w Europie, traktując ich przedmiotowo, odbierając atrybuty człowieczeństwa nie byli w stanie odrzeć ich z ludzkiej godności. To właśnie ta wartość kazała mieszkańcom getta chwycić za broń i wywołać powstanie. Jeśli i tak nie mogli uniknąć śmierci, pragnęli chociaż wybrać sposób umierania. Nawet, jeśli mogąc się uratować, decydowali się na śmierć.
Wartość ludzkiego życia i godności najwyraźniej uświadomił sobie Edelman jeszcze przed powstaniem. Obserwując jak Niemcy znęcali się nad starym Żydem – goląc mu brodę i wsadzając go, ku uciesze zebranych, na beczkę, zrozumiał, „że najważniejsze ze wszystkiego jest nie dać się wepchnąć na beczkę. Nigdy, przez nikogo”. Od tego momentu nawet własny wybór sposobu umierania, na przekór masowej eksterminacji, stał się najważniejszym czynnikiem oporu.
Po wojnie Edelman jako kardiochirurg walczył o każde życie, nawet jeśli niosło to za sobą ryzyko. Pamiętając o czterystu tysiącach ludzi, którzy na jego oczach byli wysyłani do komór gazowych, uważa, że każde, pojedyncze życie ludzkie ma wielki sens i czuje się zań odpowiedzialny. Najlepiej o tym świadczą ostatnie słowa reportażu Krall:
„…jaka to jest proporcja: jeden do czterystu tysięcy.
1:400 000
Po prostu śmieszna.
Ale każde życie stanowi dla każdego całe sto procent, więc może ma to jakiś sens”.
Hanna Krall – notatka szkolna
Hanna Krall – wybitna polska dziennikarka i pisarka żydowskiego pochodzenia. Urodziła się 20 maja 1937 roku w Warszawie. Podczas wojny straciła całą rodzinę, sama cudem unikając śmierci w obozie koncentracyjnym. Po wojnie ukończyła studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim.
Debiutowała reportażem „Nietoperze nad Miechowem” w „Życiu Warszawy”, gdzie pracowała w latach 1955-1966. Następnie związała się z „Polityką”. Pracowała jako korespondentka w Związku Radzieckim. Na podstawie obserwacji powstał zbiór „Na wschód od Arbatu”, „Syberia, kraj możliwości” (współautorstwo) czy „Dojrzałość dostępna dla wszystkich” (1977).
Największy sukces przyniósł jej reportaż „Zdążyć przed panem Bogiem” drukowany w odcinkach we wrocławskiej „Odrze” w 1976 roku, a wydany w formie książkowej rok później. Od tej pory autorka na zawsze związała się z tematyką żydowską. Rok później wydała zbiór „Sześć odcieni bieli”. Niektóre z jej zbiorów reportaży były wycofywane z księgarń („Katar sienny”, 1981) lub odmawiano ich wydania („Niewinność na resztę dni”). Od połowy lat osiemdziesiątych zajęła się także publikowaniem prozy („Sublokatorka”, 1985; „Okna”, 1987). Powróciła jednak do reportażu, wydając „Trudności ze wstawaniem” (1988) czy rok później „Hipnozę”.
W 1999 otrzymała Nagrodę Wielką Fundacji Kultury. Jej twórczość przetłumaczono na wiele języków. W 2001 „za demaskację prawd pozornych oraz za popularyzację uniwersalnych wartości moralnych” została odznaczona Orderem Ecce Homo. W 2005 została nominowana do Nagrody NIKE za książkę „Wyjątkowo długa linia”. Jej książka „Król Kier znów na wylocie” w 2007 roku została nominowana do Literackiej Nagrody Środkowoeuropejskiej Angelus. W grudniu 2009 otrzymała najwyższe wyróżnienie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich – Dziennikarski Laur, zaś 11 kwietnia 2014 została odznaczona złotym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Streszczenie „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Bohater Marek wspomina chłodny dzień, dziewiętnasty kwietnia, kiedy obudzony strzałami, wyszedł z domu położonego w getcie. Następnego dnia wysadzono bramę i wybuch zabił kilkudziesięciu Niemców. Szturmowanego getta broniło czterdzieści osób, nie chcieli się poddać. Dzień wcześniej na wieść o likwidacji getta uformowało si... wiecejKompozycja „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall można wyróżnić trzy zasadnicze części – pierwsza to wywiad z Markiem Edelmanem, który był drukowany wcześniej w prasie, druga to recepcja jego wypowiedzi w kraju i zagranicą (forma meta reportażu). Kolejna układa się w traktat narratorki o pamięci i problemach z jej zachowaniem.Utwór &... wiecej
Plan wydarzeń „Zdążyć przed panem Bogiem”
1. Wybuch powstania jako wybór sposobu umierania.2. Likwidacja getta 19 kwietnia 1943 roku.
3. Anielewicz przywódcą powstania.
4. Samobójstwo Anielewicza.
5. Sposób dowodzenia Marka Edelmana.
6. Bohaterstwo Michała Klepfisza.
7. Praca Edelmana na Umschlagplatzu przy wyprowadzaniu chorych.
8. Spos... wiecej
Obraz powstania w getcie warszawskim w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Dziewiętnastego kwietnia 1943 roku miała odbyć się likwidacja getta. Informacja o tym dotarła do dowództwa dzień wcześniej. Osiemnastego kwietnia sztab, złożony z pięciu osób, zebrał się u Anielewicza. Przydzielili zadania – Anielewicz miał zająć się gettem centralnym, Geller i Edelman – szopami Toebbensa i fabryk�... wiecejObraz getta warszawskiego w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Głód w getcieW getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpita... wiecej
Tło historyczne „Zdążyć przed panem Bogiem”
Powstanie w getcie warszawskim była to dramatyczna akcja samoobrony podjęta przez Żydowską Organizację Bojową oraz Żydowski Związek Wojskowy w reakcji na wieść o mającej nastąpić ostatecznej likwidacji getta. Zryw wybuchł 19 kwietnia 1943 roku. Niemcy mieli przewagę liczebną oraz militarną. Bojowcy mieli bardzo mało - w dodatk... wiecej„Zdążyć przed panem Bogiem” – interpretacja tytułu
Marek Edelman zajął się medycyną, uświadamiając sobie, że jako lekarz może nadal odpowiadać za ludzkie życie. Jego zadaniem było ocalenie jak najwięcej osób. Podobnie jak w czasie, kiedy stał w bramie Umschlagplatzu. Kiedy nie było żadnej szansy na wyleczenie, pragnął zapewnić ludziom komfortową śmierć – by nie bali ... wiecejPojmowanie historii w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Hanna Krall pisząc „Zdążyć przed panem Bogiem” nie pragnęła stworzyć utworu ściśle historycznego. Nie przedstawiła także spójnej i uporządkowanej historii powstania w getcie warszawskim. Autorkę interesowały przede wszystkim losy ludzi. Na swojego rozmówcę wybrała jedynego żyjącego przywódcę powstania – M... wiecejŚmierć w „Zdążyć przed panem Bogiem”
Motyw śmierci pojawia się w reportażu „Zdążyć przed panem Bogiem” bardzo często. Giną przede wszystkim Żydzi, którzy są wywożeni z getta do obozów zagłady, z bronią w ręku giną powstańcy. Według Edelmana w getcie „zawsze chodziło […] o śmierć, nigdy o życie”. Pozostałym w getcie Żydom pozos... wiecejBóg w „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall motyw Boga pojawia się w wielu momentach. Każdy z bohaterów pojmuje jego istnienie inaczej. W obliczu Holocaustu tradycyjna teologia wydaje się szczególnie bezradna. Czasy II wojny światowej przerastały w znaczny sposób dotychczasowe doświadczenia człowieka. Szczególny stosunek do Boga ma główny narrator &#... wiecejGatunek reportażu na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Po ukazaniu się reportażu Hanny Krall czytelnicy zastanawiali się nad gatunkiem, jaki reprezentuje. Wśród wielu określeń nazywano go: esejem, opowieścią dokumentalną, książką reporterską, reportażem czy esejem historiograficznym. Autorka o swym utworze mówi, że „nie jest książką historyczną – o wojnie czy o pows... wiecejBohaterowie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Mordechaj Anielewicz – członek żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Przed wojną działał w organizacjach syjonistycznych (Haszomer-Hacair, a następnie dowódca oddziału i członek Komendy Naczelnej. Od 1942 jeden z organizatorów Bloku Antyfaszystowskiego w getcie warszawskim. W grudniu tego roku został komen... wiecejPortret Marka Edelmana na podstawie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Sylwetkę Marka Edelmana – jako człowieka, lekarza, uczestnika i dowódcy powstania w getcie warszawskim prezentuje w swoim wywiadzie – książce „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanna Krall.Marek Edelman jest głównym bohaterem utworu i rozmówcą Hanny Krall. Opowiada o wydarzeniach, w których uczestnicz... wiecej
Literatura faktu na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Po zakończeniu II wojny światowej jednym z najbardziej rozwijających się form gatunkowych była literatura faktu. Zasada mówiąca, że „życie jest ciekawsze od literatury” w szczególny sposób ujawniła się w obliczu wojennego exodusu. Możemy to obserwować na przykładzie utworu Zofii Nałkowskiej „Medaliony” c... wiecejMotyw lekarza w „Zdążyć przed Panem Bogiem”
Podstawową powinnością lekarza, według Marka Edelmana, głównego bohatera „Zdążyć przed panem Bogiem” jest osłonienie płomienia ludzkiego życia, prowadzenie z Bogiem rywalizacji, mimo iż nikt boskich wyroków nie zna. Edelman jako lekarz przyczynił się do przeprowadzenia pierwszej w Polsce operacji na otwartym sercu, d... wiecejPortret Żydów w „Zdążyć przed panem Bogiem”
W reportażu Hanny Krall większość bohaterów ma pochodzenie żydowskie. Autorka nie daje jednak spójnego wizerunku Żydów, przedstawia indywidualne sylwetki, które w obliczu Holocaustu zachowują się w odmienny sposób. Przede wszystkim ukazani bohaterowie są ofiarami toczącej się wojny i okrutnej hitlerowskiej ideologii. Zamknięci ... wiecejReporter w poszukiwaniu prawdy na przykładzie „Zdążyć przed panem Bogiem”
Hanna Krall jako reporterka na marginesie historii, a nieraz wychodząc jej na przekór, przedstawia prywatny obraz dziejów, oddaje głos marginalnym postaciom, które często przeczą oficjalnej wykładni faktów. Gdy wywiad autorki z Markiem Edelmanem wzbudził światowe reperkusje, dziennikarka postanowiła zgłębić temat. Nie tylko konty... wiecejWyjaśnij słowa: „Najważniejsze jest, aby nie dać się wepchnąć na beczkę”
Marek Edelman pewnego razu widział na ulicy Żelaznej zbiegowisko ludzi, którzy zebrali się wokół beczki. W beczce stał stary Żyd. Tuż obok stali dwaj młodzi i rośli niemieccy oficerowie, którzy, śmiejąc się głośno, wielkimi nożycami krawieckimi obcinali mężczyźnie brodę. Zebrani wokół ludzie również śmiali się. Edelm... wiecejWyjaśnij słowa: ,,kiedy się dobrze zna śmierć, to ma się większą odpowiedzialność za życie”
Marek Edelman podczas II wojny światowej był mieszkańcem warszawskiego getta. Pracował między innymi w szpitalu jako goniec. Codziennie wyprowadzał chorych ludzi z Umschlagplatz, ratując ich przed wywózką do obozów koncentracyjnych. Widział, jak czterysta tysięcy Żydów było prowadzonych na śmierć.Oprócz bycia św... wiecej
Wyjaśnij słowa: ,,... każde życie stanowi dla każdego całe sto procent, więc może ma to jakiś sens...”.
Marek Edelman podczas II wojny światowej i pobytu w warszawskim getcie widział śmierć wielu ludzi. Mówi, że odprowadził na śmierć czterysta tysięcy ludzi. Pracował jako goniec szpitalny, dlatego na Umschlagplatz obserwował idących do transportu Żydów. Wyprowadzał z tłumu chorych, którzy nie byli zdolni do pracy (Żydów zapewn... wiecejEksterminacja Żydów w „Zdążyć przed panem Bogiem” (Holocaust)
W getcie Żydzi umierali często w strachu i ciemności. Leżeli, słabi z głodu, w wilgotnej pościeli, czekając aż ktoś przyniesie im owies na wodzie lub coś, co zdołali wygrzebać ze śmietnika. Ich dzieci wyrywały na ulicy przechodniom paczki z rąk w nadziei, że znajdą coś do jedzenia. W szpitalu dzieci, spuchnięte z głodu, dos... wiecejZdążyć przed Panem Bogiem” - najważniejsze cytaty
„Myślę, że jeden spalony chłopak robi większe wrażenie niż czterysta tysięcy, a czterysta tysięcy większe niż sześć milionów.”„Nie poświęca się życia dla symboli.”
„Chodziło tylko o wybór sposobu umierania.”
„(...) dokonanie wyboru między życ... wiecej