Nad Niemnem

Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim

Spis treści

Geneza „Nad Niemnem”

Pierwsze informacje o „Nad Niemnem” pojawiają się w listach Elizy Orzeszkowej z 1884 roku. Autorka wspomina wówczas, że pragnie stworzyć panoramiczną powieść społeczną, a także fabułę romansową, która miała nosić tytuł „Mezalians”. Z połączenia tych dwóch koncepcji narodziło się „Nad Niemnem”. Utwór powstawał w latach 1885-1886 i stał się dziełem upamiętniającym dwudziestą piątą rocznicę powstania styczniowego. Zawierał on ponowne rozważania o wpływie polskiego zrywu narodowego na życie Polaków.

W powieści autorka powraca do znanych z autopsji faktów. Przygotowanie do powstania i jego wybuch stanowił dla niej moment przebudzenia narodowego – zaczęła żywo interesować się sprawami demokratycznymi i narodowymi. Czynnie pomagała powstańcom przewożąc pocztę, dostarczając żywność, a jej najodważniejszym czynem była pomoc w dotarciu do granicy królestwa Romualdowi Trauguttowi (przewiozła go w swej karecie, informując, że wiezie do lekarza chorego brata). Echa wydarzeń zapamiętanych przez dwudziestoletnią Orzeszkową mają swe silne odzwierciedlenie w powieści.

Miesiące letnie Orzeszkowa spędzała w majątku Miniewicze. Nieopodal niego położony był zaścianek Bohatyrowiczów z grobowcem Jana i Cecylii w nadniemeńskim parowie. Autorka utrwaliła więc w swej powieści autentyczne postaci i miejsca. W okolicy prowadziła studia botaniczne, językowe i etnograficzne. Pomysł na napisanie nadniemeńskiej epopei powstał latem 1885 roku, gdy Orzeszkowa przeniosła się na wieś po wielkim pożarze Grodna. Jak pisała w listach, pragnęła „scharakteryzować szlachtę zagrodową i główne typy obywatelskie, nie popadając w sielankę”.

Powieść ukazywała się w odcinkach w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1887 roku, a rok później ukazała się trzytomowa edycja książkowa. Powieść odniosła wielki sukces wydawniczy – przez dwa lata rozeszły się trzy jej wydania (kolejne zablokowała cenzura).

Doświadczenia oraz refleksje związane z dwudziestą piątą rocznica wybuchu powstania styczniowego sprawiły, ze Orzeszkowa stworzyła dzieło zawierające kluczowe dla polskiego narodu wartości: „wierność ziemi i mowie ojczystej, pamięć o przeszłości najdawniejszej narodu, pamięć walk o wolność, wierność poległym i pokonanym bohaterom, a wreszcie przeczycie nowego społeczeństwa demokratycznego, którego dziełem będzie ocalenie polskości i odzyskanie niepodległości.” [K. i L. Kujawscy, „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej”, Warszawa 1988, s. 6].

Czas i miejsce akcji w „Nad Niemnem”

Akcja powieści „Nad Niemnem” rozgrywa się około dwadzieścia lat po zakończeniu powstania styczniowego. Podstawowa płaszczyzna czasowa rozciąga się od końca czerwca, kiedy dzieci państwa Korczyńskich wracają ze szkół. Wkrótce potem, 30 czerwca, odbywają się uroczyste imieniny pani Emilii. W polu trwają wówczas żniwa, w których uczestniczy Justyna. Akcja kończy się podczas wczesnojesiennych połowów jacicy (jętki wodnej).

Obok właściwego czasu przywołane zostają wydarzenia z przeszłości. Najdawniejsze wydarzenie pochodzi z XVI wieku, z czasów panowania na polskim tronie Jagiellonów, w tym wspomnianego w powieści Zygmunta Augusta. Wówczas na Litwę przybyli i osiedlili się Jan i Cecylia. W utworze natrafiamy na wspomnienia szwedzkich okopów z XVII wieku. Z kolei o czasach napoleońskich opowiada dziadunio Jadwigi Domuntówny (wspomina kampanię Napoleona w Rosji i jej odwrót w 1813 roku).

Ważnym, choć ukazanym aluzyjnie jest czas powstania styczniowego. Fabuła odnosi się zarówno do okresu przedpowstaniowego – przygotowań do walki, wymarszu, bitwy i jej tragicznego finału, a także ciężkich lat represji i walk o polskość po upadku polskiego zrywu.

Miejscem akcji powieści jest przede wszystkim majątek i dwór rodziny Korczyńskich - Korczyn. Oprócz tego akcja często przenosi się do zaścianka – Bohatyrowicz, a także do Olszynki, gdzie mieszkają Kirłowie oraz Osowiec – majątku Andrzejowej Korczyńskiej. Wspomniane są także majątki Darzeckich i Różyca (Wołowszczyzna).

Poszczególne zdarzenia rozgrywają się na tle nadniemeńskich pejzaży, nad brzegiem rzeki, w parowie Jana i Cecylii, w drodze z kościoła, na rzece i za rzeką w nadniemeńskim borze, gdzie znajduje się powstańcza Mogiła. Ponadto wspomniane zostają kraje Europy zachodniej, gdzie podróżowali Zygmunt Korczyński, Darzeccy czy Różyc oraz Rosja, skąd przychodzi list Dominika.

Nad Niemnem - krótkie streszczenie

Głównym wątkiem powieści jest wątek Benedykta i jego losów. Jego postać spaja wszystkie pomniejsze motywy i wydarzenia. Gospodarz Korczyna tkwi w nieudanym, pozbawionym uczuć związku z Emilią. W powieści zostaje też zarysowany konflikt między dziedzicem i jego synem Witoldem oraz jego szczęśliwe zażegnanie. Bohater pozostaje także w sporze z bohatyrowickim zaściankiem, jednak i ten spór rozwiązuje się pomyślnie dla obu stron. Głównym dążeniem Benedykta jest zachowanie dziedzicznego majątku Korczyńskich.

Równolegle lecz na drugim planie rozwija się wątek miłości Justyny Orzelskiej i Jana Bohatyrowicza. Poznajemy kolejne etapy tego związku od chwili poznania, poprzez wtajemniczenie w rodzinną legendę i historię powstańczych walk po wyznanie miłości i odrzucenie przez nią zalotów Zygmunta i Różyca. Wątek ten dzieli bohaterów na sprzyjających młodym (Marta, Anzelm, Starzyńska, Witold) i na ich przeciwników (Jadwiga, Różyc, Emilia, Zygmunt). Ważnym uzupełnieniem miłosnego wątku jest wspomnienie o legendzie Jana i Cecylii.

Cały utwór przenika opisany ezopowym językiem wątek patriotyczno-powstańczy. Głównym jego symbolem i odniesieniem jest Mogiła – miejsce, gdzie pochowani zostali powstańcy styczniowi, a wśród nich Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński. Mogiłę odwiedzają Justyna z Janem, mamy także zapowiedź odwiedzenia jej przez Benedykta i Witolda.
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 -

Streszczenie „Nad Niemnem”
TOM I
Podczas powrotu z kościoła Marty Korczyńskiej i jej siostrzenicy Justyny Orzelskiej kobiety rozmawiają o pochodzeniu młodej panny. Marta, wspomniawszy swą młodość, ostrzega dziewczynę przed błędami. Kobiety mija powóz z Teofilem Różycem i Bolesławem Kirłą. Następnie drogą przejeżdża drabiniasty wóz Jana... wiecej

Plan wydarzeń „Nad Niemnem”
Tom I
1. Powrót Marty Korczyńskiej i Justyny Orzelskiej z kościoła.
2. Spotkanie z Różycem i Kirłą jadącymi w powozie.
3. Przejazd Janka Bohatyrowicza drabiniastym wozem.
4. Rozmowy w salonie państwa Korczyńskich.
5. Przybycie Benedykta Korczyńskiego i dyskusja o pracy.

6. Żarty ... wiecej

„Nad Niemnem” - opracowanie i problematyka
Problematyka „Nad Niemnem”
„Nad Niemnem” Orzeszkowej przedstawia panoramiczny obraz życia społeczeństwa polskiego na Litwie, zagrożonego przez popowstaniową politykę caratu, a mocno trzymającego się ziemi. Głównym problemem są warunki utrzymania ziemi w polskich rękach po upadku powstania styczniowego i w ramach postę... wiecej

Charakterystyka ziemiaństwa w „Nad Niemnem”
Eliza Orzeszkowa podjęła w „Nad Niemnem” próbę całościowego opisu szlacheckiego świata – od zubożałej szlachty poprzez dwór po arystokrację. Czyni to na przestrzeni wielu lat stawiając swych szlacheckich bohaterów w rozmaitych życiowych sytuacjach. Dzięki ich wyborom poznajemy wyznawany przez nich system wartoś... wiecej

Powstanie styczniowe w „Nad Niemnem”, czyli o historii w powieści
Tło historyczne „Nad Niemnem”
Orzeszkowa w swym dziele „Nad Niemnem” wielokrotnie odwołuje się do historii, przywołuje nawet konkretne daty. Główną płaszczyzną czasową jest okres około dwudziestu lat po powstaniu styczniowym.

Ze względu na cenzurę autorka nie może pisać o polskim zrywie narodowym wpros... wiecej

Recenzja filmu „Nad Niemnem”
Film „Nad Niemnem” powstał w 1986 roku, a jego reżyserii podjął się Zbigniew Kuźmiński. Autor zdecydował się pozostać wierny fabule Orzeszkowej, dlatego akcja filmu oddaje jego treść. Dzięki pracy scenarzysty – Kazimierza Radowicza – zachowane zostały poszczególne dialogi, a nawet drobne szczegóły. Jedyn... wiecej

Ocena społeczeństwa polskiego w „Nad Niemnem”
W powieści Emilii Orzeszkowej „Nad Niemnem” odnajdziemy mieszkańców polskich dworków i wsi po upadku powstania styczniowego. W wyniku represji popowstaniowych wielu Polaków straciło swoje majątki, dlatego tak ważne było utrzymanie tego, co zostało. Polacy zrezygnowali wtedy z bezpośredniej walki z bronią, ich patriotyzm ... wiecej

Model wychowania młodego pokolenia w „Nad Niemnem”
Jednym z problemów, jaki porusza Orzeszkowa w swej powieści jest zagadnienie wychowania młodego pokolenia Polaków. Jest to szczególnie istotne w kraju będącym pod zaborami, ulegającym rusyfikacji i wynarodowieniu. Autorka stara się przekonać, że mimo panujących nieprzychylnych warunków możliwe jest wychowanie młodych patriotów, ... wiecej

Konflikt pokoleniowy w Nad Niemnem
Konflikt pokoleniowy między Witoldem a Benedyktem
W powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” konflikt rozgrywa się na płaszczyźnie relacji Witolda Korczyńskiego z ojcem. Benedykt Korczyński w młodości był zwolennikiem wprowadzenia w życie idei pozytywistycznych, przyjmował sąsiadów, Bohatyrowiczów, toczył zażarte dysk... wiecej

Konflikt Bohatyrowiczów z Korczynem
Przed wybuchem powstania styczniowego obie rodziny Korczyńskich i Bohatyrowiczów żyły w zgodzie i wzajemnie się odwiedzali, mimo iż Bohatyrowicze, wywodzący się z szlachetnego rodu wskutek przemian społecznych utracili swoją pozycję i musieli pracować tak, jak chłopi. Są wierni ludowej tradycji, na co dzień ubierają się i zacho... wiecej

Benedykt Korczyński – charakterystyka
Benedykt Korczyński jest synem Stanisława, najmłodszym z czworga rodzeństwa. Gospodaruje w Korczynie – dziedzicznym majątku pozostawionym mu przez ojca Stanisława. Otrzymał staranne wykształcenie agronomiczne, czym wyróżnia się spośród innych ziemian. Bohater pozostaje w nieudanym małżeństwie z Emilią, z która ma dwójk�... wiecej

Jan Bohatyrowicz – charakterystyka
Jan jest potomkiem rodu Bohatyrowiczów założonego przez Jana i Cecylię, synem Jerzego Bohaterowicza, który zginął w powstaniu styczniowym. Bohater pamięta z dzieciństwa pożegnanie z ojcem, który wyruszał by walczyć o Polskę. Jego matka szybko ponownie wyszła za mąż, dlatego wychowywał się u stryja Anzelma i był dla niego pod... wiecej

Justyna Orzelska – charakterystyka
Justyna Orzelska to zubożała szlachcianka, córka bankruta Orzelskiego, który potrafi jedynie grać na skrzypcach. W wieku czternastu lat Orzelskich przygarnął ich krewny - Benedykt Korczyński. Odtąd Justyna żyła nie mając celu, czując się zbędną i niepotrzebną.

Los nie oszczędzał Justyny. Przeżywa zawód miłosny... wiecej

Emilia Korczyńska – charakterystyka
Emilia Korczyńska jest typem histeryczki, właściwie hipochondryczki niezdolnej do aktywnego działania. Emilia to żona Benedykta Korczyńskiego zamknięta w świecie swych pokoi w dworku w Korczynie. Wyprosiła u męża procent od swego posagu, by urządzać dom na własną modłę.

Nienawykła do pracy, mająca wysokie wymaga... wiecej

„Nad Niemnem” – charakterystyka bohaterów
Jakie kryteria oceny człowieka proponuje Orzeszkowa w „Nad Niemnem”?
Orzeszkowa w powieści „Nad Niemnem” ukazuje obraz życia warstwy ziemiaństwa w zaborze rosyjskim w dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego. Ukazując szlachtę dzieli ją na arystokratów, do których należy m. in. Różyc, dwór (Korczyńscy) i za�... wiecej

Bohatyrowicze – opis zaścianka
Justyna przyglądała się zaściankowi po raz pierwszy, gdy udała się z Janem i Anzelmem na grób Jana i Cecylii. Zaścianek położony był w pobliżu Niemna. Justyna dostrzegła ogrody, wiejskie podwórka z gospodarskimi zabudowaniami oraz sady bogate w różnego rodzaju owoce. Nasłuchiwała również odgłosów dochodzących z domostw: t... wiecej

Legenda o Janie i Cecylii
W starych czasach, około sto lat po chrzcie Litwy (1387 rok), przybyło w okolice Niemna dwoje ludzi. Nie znano ich nazwisk ani pochodzenia, nie wiadomo było, dlaczego się pojawili. Tylko ich sposób mówienia wskazywał na to, że przybywali z Polski. Szukali miejsca odległego od siedzib ludzkich. Podejrzewano, że przed czymś uciekają i... wiecej

Nad Niemnem - motywy literackie
Motyw miłości w „Nad Niemnem”
Osią główną powieści „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej jest intryga miłosna, związana z osobą Justyny Orzelskiej. Ma za sobą pierwsza miłość do Zygmunta Korczyńskiego, który ożenił się z majętną panną, lecz znudzony małżeństwem, stara się odgrzać dawne uczucie. Justyna stanow... wiecej

Związek Benedykta i Emilii
Przykładem nieudanego małżeństwa jest związek pomiędzy Emilią i Benedyktem Korczyńskimi – bohaterami pozytywistycznej powieści Elizy Orzeszkowej, zatytułowanej „Nad Niemnem”. Historia ich związku, choć zaczyna się szczęśliwie, kończy się bardzo smutno. Emilia poślubiła Benedykta, kierując się marzeniami o ... wiecej

Rola przyrody w „Nad Niemnem”
Opisy przyrody w utworze Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” są bardzo istotnym elementem znaczeniowym powieści. Za ich pomocą autorka stworzyła niezwykle dokładną i malarską konstrukcję świata przedstawionego, podkreśliła jego piękno i silny związek człowieka z naturą.

Obraz nadniemeńskiego pejzażu
Charakter... wiecej

Wieś i dwór w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem”
realistyczny obraz życia na wsi odnajdziemy w powieści Emilii Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Drewniany dwór rodziny Korczyńskich był „niepobielony, niski, ozdobiony wijącymi się po jego ścianach powojami, z wielkim gankiem i długim rzędem okien”. Płoty i budynki gospodarcze przeszły już wiele napraw i wielu jes... wiecej

„Mała ojczyzna” w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem”
„Mała ojczyzna” w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem” to przede wszytkim Korczyn i jego nadniemeńskie okolice. Autorka kreśli zarówno społeczną wizję ziemiańskiego środowiska, jak i opisuje piękno znanych jej z młodości krajobrazów.

Orzeszkowa w „Nad Niemnem” kładzie nacisk na rodzi... wiecej

Pozytywistyczna koncepcja patriotyzmu w „Nad Niemnem”
Po kilkudziesięciu latach doszło do wybuchu kolejnego powstania - powstania styczniowego, które również zakończyło się klęską Polaków. Ludzie którym przyszło żyć w nowej rzeczywistości popowstaniowej musieli dokonać przewartościowania swojego życia. Utracili wiarę w sens romantycznych ideałów i romantycznych scenariuszy hi... wiecej

Symbolika dwóch mogił w „Nad Niemnem”
Motyw mogiły obecny jest w jej najbardziej popularnej powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Wspomniany w niej grób Jana i Cecylii symbolizuje wielką miłość oraz społeczne braterstwo. Z miejscem tym łączy się legenda o Janie i Cecylii, przedstawicielach dwóch warstw społecznych, których połączyło silne uczucie. ... wiecej

Etos pracy w „Nad Niemnem”
„Nad Niemnem” to powieść Orzeszkowej, w której praca odgrywa jedną z najważniejszych ról. Stanowi o człowieczeństwie, jest jego miarą i najwyższa wartością. W powieści bohaterowie są dzieleni na dobrych i złych właśnie ze względu na ich stosunek do pracy. Arystokracja, która trwoni pieniądze zarobione rękami innych jest ... wiecej

Idee pozytywistyczne w „Nad Niemnem” (praca u podstaw, praca organiczna)
W „Nad Niemnem” Orzeszkowej na plan pierwszy wysuwają się trzy aspekty: wątek patriotyczny, represje popowstaniowe i kult pracy. Rok wybuchu powstania styczniowego to istotny moment w biografii wielu bohaterów powieści. Jest niezmiernie ważne dla Benedykta Korczyńskiego, który sam brał w nim udział. To moment istotny takż... wiecej

Obraz Korczyna w „Nad Niemnem” (motyw dworku)
Świetności Korczyna jako szlacheckiego majątku jest nieco przebrzmiała. Jak opisuje Orzeszkowa, Korczyn „nie był to dwór wielkopański, ale jeden z tych starych, szlacheckich dworów, w których niegdyś mieściły się znaczne dostatki i wrzało życie ludne, szerokie i wesołe”.

Siedziba Korczyńskich nie przed... wiecej

Opis przyjęcia imieninowego pani Emilii
Korczyńscy z reguły nie utrzymywali kontaktów towarzyskich, ale zawsze 30 czerwca w ich domu pojawiał się tłum gości zaproszonych na imieniny pani Emilii. Przyjęcie imieninowe wydawano na około czterdzieści osób.

Nie był to tylko wspólny posiłek i spotkanie towarzyskie z rodziną i przyjaciółmi, ale również okazj... wiecej

Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem”
Opis nadniemeńskiego krajobrazu:
„Z jednej strony widnokręgu wznosiły się niewielkie wzgórza z ciemniejącymi na nich borkami i gajami; z drugiej wysoki brzeg Niemna, piaszczystą ścianą wyrastający z zieloności ziemi, a koroną ciemnego boru oderznięty od błękitnego nieba, ogromnym półkolem obejmował równinę... wiecej