Jesteś w: Ferdydurke

Ferdydurke – groteska w powieści

Autor: Karolina Marlęga     Serwis chroniony prawem autorskim

Pojęcie groteski zmieniało swoje znaczenie na przestrzeni wieków. W wieku XX groteska zaczęła oznaczać to, co nie jest sztuką klasyczną. W tym czasie powstał parodyjno - groteskowy nurt literacki nacechowany satyrą i komizmem. Przyjęło się też mówieniem sztuce i literaturze o niej samej. Po olbrzymich przemianach cywilizacyjnych w okresie dwudziestolecia międzywojennego / I wojna światowa, szybki rozwój techniki, odzyskanie przez Polskę niepodległości, powstanie państwa komunistycznego w Rosji, przyspieszona emancypacja kobiet, rozkwit nowych kierunków w sztuce / groteska nabrała nowych cech. Zaczęła ukazywać świat niespójny, niepowiązany ze sobą logicznie, pełen wyolbrzymionych kontrastów i budzący poczucie zagrożenia. Ujawniała lęk jednostki, która pragnie uciec przed automatyzacją, rządami mas oraz przewiduje koniec sztuki i cywilizacji.

Gombrowicz z pełną świadomością posługiwał się terminem – groteska. Komentując swoje prace pisarz otwarcie używał tego pojęcia. Nobilitował je, ponieważ groteska stała się u niego elementem filozofii, estetyki i poetyki. Jego tezą było to, że jednostka w społeczeństwie jest sterroryzowana przez narzucaną jej formę / zbiór masek i ról /. Żeby wyrwać się spod tego terroru, należałoby pozostać niedojrzałym. Forma jednak jest jedynym sposobem egzystencji jednostki. Można ją jedynie oswoić. Jego bohaterowie stawiani są w sytuacjach absurdalnych, naruszających przyjęte ogólnie formy / 30 letni literat zostaje gimnazjalistą, matki w swoich ordynarnych synach widzą niewinne dzieci, stary profesor Pimko zostaje przyłapany w pokoju pensjonarki, uczeń gimnazjum Miętalski brata się z parobkiem Walkiem, panicz Zygmunt spotyka się w krzakach ze starką Józefką, itd. / . Tworzy to sytuacje komiczne. Pisarz nie stroni od parodii, by ośmieszyć ludzkie zachowania. Odnajduje zdarzenia kompromitujące formę w szkole, w inteligenckim domu Młodziaków i w konserwatywnym, trzymającym się tradycji dworze ziemiańskim. Jego główny bohater Józio, niedopasowany do którejkolwiek z form funkcjonowania pokazanych przez pisarza, walczy rozpaczliwie o zachowanie własnej osobowości. Przyjmuje formy zmienne, w zależności od sytuacji ale każdy układ kończy się chaosem, ogólną bijatyką i ucieczką Józia w inne miejsce.

Groteska przejawia się tutaj w karykaturalnym ukazaniu społeczeństwa / szkoła, „nowoczesny” dom mieszczański, tradycyjny dwór szlachecki /.

Groteskowy jest również język, którym pisarz posługuje się. Dostosowany jest on do roli jaką człowiek przyjmuje. Ukazuje różnorodne oblicza tej roli / np. zatrzymanie w schemacie dziecka, perwersyjność młodzieńczej witalności czy sarmackie gawędziarstwo /. Gombrowicz bawi się językiem.

Poetyka snu wprowadzona do powieści jest również cechą groteski – pozwala na dowolność formy i treści.



  Dowiedz się więcej