Jesteś w: Potop

Potop

Autor: Karolina Marlęga     Serwis chroniony prawem autorskim

Geneza „Potopu”


Sienkiewicz rozpoczął pisanie powieści 1 października 1884 roku, a zakończył 21 sierpnia w roku 1886. Utwór powstawał w szczególnych warunkach. Sienkiewicz podróżował w tym czasie po europejskich uzdrowiskach ze swoją chorą na gruźlicę żoną. Podczas jednej z nich jego ukochana zmarła. Praca w tak wyjątkowych okolicznościach była dla autora nie tylko wyzwaniem, ale też lekarstwem na rozpacz.

„Potop” powstawał również w szczególnych okolicznościach historycznych, w których brak własnych instytucji państwowych i zniknięcie Polski z mapy świata, skłaniało Polaków do poszukiwania tożsamości narodowej w przeszłości. Wśród licznych ówczesnych szkiców i powieści historycznych „Potop”, tak jak cała „Trylogia”, realizował zapotrzebowanie na mit wielkości narodowej. Sienkiewicz odnalazł w dokumentach XVII wieku i zawarł w powieści dwa składniki, które miały dać nadzieję współczesnym mu Polakom: wielkość tkwiącą w postaciach, czynach i zdarzeniach oraz przykłady takich sytuacji, które udowadniały, że istnieje możliwość wyjścia z najbardziej nawet tragicznej sytuacji.

Czas i miejsce akcji


Akcja utworu obejmuje lata 1655-1657. Na terenie Rzeczpospolitej ma miejsce najazd szwedzki. Wydarzenia te dzieją się na obszarze niemal całego kraju: Wielkopolski, Litwy oraz Śląska i Małopolski.

„Potop” – streszczenie krótkie


Na pierwszy plan w powieści historycznej Henryka Sienkiewicza „Potop” wysuwa się wątek historyczny. Dotyczy on, na co wskazuje już sam tytuł okresu wojny Polski ze Szwecją w połowie XVII wieku. Pisarz akcję właściwą skupia w latach 1655-1656. Punktem kulminacyjnym konflikty czyni obronę klasztoru na Jasnej Górze – stanowi ona moment przełomu militarnego, ale także duchowego.

Akcja rozpoczyna się w 1655 roku. Obserwujemy zaciągi wojska, następnie poddanie Wielkopolski pod Ujściem, oddanie Litwy pod panowanie szwedzkie i bunt części szlachty przeciw zdradzie magnatów. Następnie dowiadujemy się o kolejnych klęskach Jana Kazimierza. Losy wojny odwraca obrona Częstochowy. Król goszczący na Śląsku powraca do kraju i dociera do Lwowa. Na Podlasiu trwają walki z wojskami Radziwiłłów. W kolejnym roku wojny Karol Gustaw przeprowadza kontrofensywę, jednak jego wojska zostają otoczone w widłach Sanu. Czarniecki zwycięża pod Warką, następnie trwają walki o Warszawę, rozgrywa się bitwa pod Prostkami, a działania zbrojne wygasają.

Drugim głównym wątkiem jest watek romansowo-przygodowy, którego głównymi bohaterami są Aleksandra Billewiczówna i Andrzej Kmicic. Wątek ten łączy się i przeplata z wątkiem historycznym. Głównymi jego etapami są pierwsze spotkanie Andrzeja i Oleńki, przepędzenie Kmicica po spaleniu Wołmontowicz, uczta w Kiejdanach, podczas której Kmicic pozostaje wierny Radziwiłłom. Następnie Kmicic przekonuje się o zdradzie magnatów i odkupuje swe winy walcząc przy obronie Częstochowy, towarzysząc królowi w powrocie ze Śląska, walkach podjazdowych w Prusach. W międzyczasie Oleńka zostaje porwana i uwięziona przez Bogusława Radziwiłła, udaje jej się ostatecznie zbiec, z opresji ratuje ją kochanek i wyrusza na wojnę z Rakoczym. Rozwiązanie wątku następuje podczas mszy w upickim kościele, gdy w liście król rehabilituje Kmicica, a Oleńka przebacza mu wszystkie winy.

Ważnym motywem powieści jest wewnętrzna przemiana Kmicica. Zmienia się ze szlacheckiego warchoła i awanturnika, a następnie nieświadomego zdrajcy ojczyzny w bohatera, którego czyny wysławia król Polski Jan Kazimierz. Wśród innych wątków możemy wspomnieć o wątku zdrady księcia Janusza Radziwiłła zakończonej jego tragiczną śmiercią, wątkach Miłosnych związanych z takimi osobami, jak Michał Wołodyjowski czy Anna Borzobohata-Krasieńska. W wątku historycznym możemy wydzielić także poszczególne etapy, np. obrona Jasnej Góry, zdrada pod Ujściem, walki o Warszawę.

„Potop” – znaczenie tytułu


W tytule swej powieści Sienkiewicz wykorzystał obiegową nazwę, jaką określano najazd Szwedów na Polskę w 1655 roku, zwanym „potopem szwedzkim”. Akcja utworu rozgrywa się w głównej mierze w latach 1655-1656 na terenach Rzeczpospolitej okupowanej przez wojska szwedzkie. Dotyczy początkowej klęski Polaków w pierwszej fazie wojny, której przyczyną były zdrada magnatów i niechęć szlachty do walki. Punktem kulminacyjnym konfliktu uczynił autor obronę klasztoru na jasnej górze, która oznaczała przełom militarny oraz moralny.

Jak pisał Sienkiewicz w jednym z listów z 1888 roku tytuł „Potop” podsunął mu jeden z przyjaciół – publicysta Dionizy Henkel. Tytuł zapowiada co będzie główną osią utworu i w jakich latach będzie się toczyła akcja. Mimo iż konflikt polsko-szwedzki zakończył się dopiero w 1660 roku pokojem w Oliwie pisarz ograniczył się do lat 1655-1656. „Potop” stanowi środkową część „trylogii” obok poprzedzającej „Ogniem i mieczem” przenoszącej czytelnika w czasy powstania Chmielnickiego na Ukrainie (1648-1651) oraz „Pana Wołodyjowskiego” ukazującej konflikt z Turcją (1668-1673).

Z tytułu możemy wnioskować, że powieść będzie miała charakter historyczny, gdyż odwołuje się do wydarzenia z siedemnastowiecznych dziejów Polski. Wiedza historyczna o przebiegu „potopu szwedzkiego” pozwala przypuszczać, że utwór będzie poruszał takie kwestie, jak patriotyzm, walka z nieprzyjacielem, odrodzenie narodu w trudnych czasach.

Materiał źródłowy powieści


Sienkiewicz zajmował się badaniem epoki, którą opisywał w dziełach. Czytelników interesowało odniesienie się pisarza do źródeł historycznych. Konieczny podkreślenia jest fakt, że twórca Trylogii nie był historykiem, jego dzieła sięgają zazwyczaj do takich źródeł, które są wartościowsze raczej dla pisarza niż historyka. Podstawę stanowią bowiem współczesna kroniki i pamiętniki szlacheckie. Pozwalały one na oddanie charakteru epoki, w której były pisane. Przekazywały one nie to, co stanowiło przeszłość, lecz raczej to, co o przeszłości zachowało się w ludzkiej pamięci. Sienkiewicz pisząc „Potop” korzystał z dzieł takich autorów jak: Jan Chryzostom Pasek, Augustyn Kordecki, Stanisław Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Jakub Łoś, Jan Stefan Wydżga, Wespazjan Kochanowski, Samuel Twardowskiego itd. Szczególne znaczenie wywarły trzy pozycje:
strona:   - 1 -  - 2 -  - 3 -  - 4 -  - 5 - 



„Potop” – najważniejsze cytaty

Gdy się białogłowa przeciw tobie zaweźmie, choćbyś się w szparę w podłodze skrył, jeszcze cię igłą stamtąd wydłubie.
Zagłoba o kobietach

Gdy pożyjesz dłużej, poznasz, że gdy ktoś chce czegoś na świecie dokazać, temu nie wolno większych spraw dla mniejszych poświęcać.
Janusz Radziw... wiecej



„Kmicicowa kompania” Kossaka – portret awanturników

„Kmicicowa kompania” to jedna z ilustracji do Trylogii. Kmicic i jego kompani w interpretacji Kossaka to wąsaci, przystojni, dumni mężowie. Bez problemu dostrzegamy w bohaterach obrazu rubasznych i gnuśnych wojowników z „Potopu”. Są bogato odziani, mają na sobie futrzane czapy i płaszcze. Ich konie mają ozdobne ... wiecej



Uczta w Kiejdanach – opis

Książę Janusz Radziwiłł zaprosił do swojej siedziby w Kiejdanach na ucztę najznamienitszych przywódców, posłów i żołnierzy litewskich. Wszyscy spodziewali się, że wspólnie z hetmanem wyruszą wkrótce przeciwko Szwedom. Gdy pojawił się gospodarz zebrani patrzyli na jego postawną sylwetkę z podziwem i wiwatowali na jego cześ... wiecej



Charakterystyka porównawcza Andrzeja Kmicica i Jacka Soplicy

Chociaż bohaterów Mickiewicza (Jacek Soplica) i Sienkiewicza (Andrzej Kmicic) dzieli ponad wiek w stosunku do czasów, w których żyli ich pochodzenie i cechy charakteru każą doszukiwać się wielu podobieństw. Andrzej Kmicic to żyjący w połowie XVII wieku chorąży orszański, zaś Jacek Soplica to zaściankowy szlachcic.

... wiecej



Potop - opracowanie

Realizm i fikcja w „Potopie”
Henryk Sienkiewicz w swej powieści połączył dwie płaszczyzny. Z jednej strony przekazał historyczną wiedzą o czasach potopu szwedzkiego, z drugiej stanowiła ona jedynie tło do fikcyjnych, fabularnych przygód jego bohaterów.

Na realizm składają się w „Potopie” wydarzenia i p... wiecej



Miłość Aleksandry Billewiczówny i Andrzeja Kmicica w „Potopie”

Historia Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny, bohaterów „Potopu” Sienkiewicza to świetny przykład spełnionego związku. Zanim jednak doszło do zawarcia szczęśliwego małżeństwa, oboje musieli wiele przecierpieć i wykazać się stałością uczucia. Od dnia ich poznania i zrodzenia się uczucia aż do szczęśliwego r... wiecej



Potop - motywy literackie (motyw przyjaźni, motyw rycerza, motyw pojedynku)

Motyw przyjaźni w „Potopie”
Motyw przyjaźni ukazuje utwór pt. „Potop” autorstwa Henryka Sienkiewicza. Obok typowych, schematycznych modeli przyjaźni – Jan Skrzetuski, Helena i Zagłoba – pojawia się para nietuzinkowych rycerzy z charakterem. Jeden – Wołodyjowski – prawy, sumienny rycerz – patriota, drugi – Kmici... wiecej



Tło historyczne w „Potopie”

Tło historyczne w „Potopie”
Najbardziej znanym polskim pisarzem, który w swoich dziełach opisywał wydarzenia historyczne, jest Henryk Sienkiewicz. Jest on autorem m.in. „Potopu”, pozytywistycznej powieści o najeździe szwedzkim na Polskę. „Potop” to utwór „ku pokrzepieniu serc”. Autor wyraża przekonanie, iż naród... wiecej



Założenia ideowe w „Potopie”

W czasach rozbiorowych, gdy brak było polskich instytucji państwowych i społecznych pielęgnowanie historii i jej funkcja jednocząca Polaków i chroniąca ich tożsamość była bardzo istotna. Motywy historyczne często pojawiały się w literaturze i sztuce. Istotną rolę zaczęło odgrywać nowoczesne dziejopisarstwo narodowe. Skupiano ... wiecej



Aleksandra Billewiczówna – charakterystyka

Aleksandra Billewiczówna – charakterystyka
Aleksandra Billewiczówna była wnuczką Herakliusza Billewicza, panną młodą i niezwykle urodziwą. Miała włosy koloru blond i łagodne rysy twarzy. Potrafiła być opanowana, skromna i poważna. Jej dziadek w testamencie polecił jej poślubić Andrzeja Kmicica, lecz gdyby ten się jej... wiecej



Andrzej Kmicic – charakterystyka, dzieje, przemiana

Andrzej Kmicic – charakterystyka
Andrzej Kmicic to główny bohater powieści Sienkiewicza „Potop”. Poznajemy go jako chorążego orszańskiego, potomka znakomitego rodu, któremu Herakliusz Billewicz przyrzekł w testamencie rękę swej wnuczki – Oleńki. Podczas akcji powieści postać ta przechodzi metamorfozę.

Na... wiecej



„Potop” jako powieść historyczna (cechy gatunku)

Sienkiewicz mimo iż wzorował się na istniejących już typach powieści historycznej, umiejętnie je łącząc stworzył nowy typ historycznej powieści. Przede wszystkim połączył powieść walterskotowską, która kładła nacisk na szczegóły obyczajowe i historyczne (autor opierając się w „Potopie” na różnorodnych źr�... wiecej



Obraz społeczeństwa polskiego w „Potopie”

W „Potopie” Henryk Sienkiewicz starał się zawrzeć obraz całego społeczeństwa polskiego. Ukazał zarówno wady, jak i zalety jego przedstawicieli, charakteryzując poszczególne grupy, wśród których najważniejsze są magnateria, szlachta oraz lud.

Polska arystokracja z XVII wieku została postawiona przez autor... wiecej



„Potop” – problematyka

Problematyka „Potopu” Sienkiewicza związana jest z koncepcją widzenia historii przez autora. Mimo wierności realiom z XVII-wiecznej Polski opowieść Sienkiewicza jest w dużej mierze optymistyczna. Powstała pod zaborami w XIX wieku i miała społeczeństwu polskiemu przynieść pokrzepienie i nadzieję. Bohaterowie zestawieni s... wiecej



„Potop” – plan wydarzeń

Skrócony plan wydarzeń „Potopu”
TOM I
1. Postanowienie o ślubie Aleksandry Billewiczówny i Andrzeja Kmicica.
2. Spalenie Wołmontowicz przez Kmicica.
3. Pojedynek Kmicica z Michałem Wołodyjowskim.
4. Kapitulacja pospolitego ruszenia pod Piłą, Ujściem i Wieleniem.
5. Informacja o oddaniu... wiecej



Pozostałe części "Potopu"

„Potop” jest środkową częścią cyklu trzech powieści historycznych Sienkiewicza, które umownie nazywa się „Trylogią”. Pierwsza część ukazywała się w latach 1883-1884 i nosiła tytuł „Ogniem i mieczem”, trzecia i ostatnia część to „Pan Wołodyjowski”, którego pisarz publikował ... wiecej



Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny

Andrzej Kmicic to postać o bardzo burzliwych dziejach życia, nie jest typowym bohaterem romantycznym, ale nosi wiele jego znamion.

W swoim młodzieńczym życiu, czyli w chwili przyjazdu do Wodoktów jest butnym, porywczym, wszczynającym awantury szlachcicem, którego zmieni dopiero miłość do ukochanej Oleńki. Nie jest to... wiecej



Idea „Potopu” – powieść pisana „ku pokrzepieniu serc”

Na ostatniej stronie trzeciej części Trylogii czytamy; „ Na tym kończy się szereg Książęk, pisanych w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie – dla pokrzepienia serc”. W tym zdaniu zawiera się przewodnia idea „Potopu” i dwóch pozostałych części. W interesującej nas lekturze kluczowe znaczenie maja dwa... wiecej



Historyczna powieść przygodowa – kompilacja wielu gatunków literackich

„Potop” nie jest utworem jednolitym gatunkowo. Dzieło stanowi mistrzowską kompilację różnych gatunków, m in.:
Powieści historycznej (powieść dokumentalna, „walterskotowska”, gawęda szlachecka)
Epopei
Baśni
Westernu
Romansu przygodowego

„Potop” jako powie... wiecej



Potop - bohaterowie

Sposób kreowania bohaterów w „Potopie”
Jedną z głównych wyróżników sienkiewiczowskiej prozy jest sposób kreowania bohaterów literackich z powieści historycznych. Sam pisarz uważał, że postaci są jednym z najważniejszych składników prozy, że powinny „towarzyszyć” czytelnikom w życiu.

W kreacji... wiecej



Potop – streszczenie

Wstęp:

Narrator opisuje historię rodu Billewiczów. Za panowania Jana Kazimierza patriarchą rodu był Herakliusz Billewicz. Jego własnością były Wodokty, Lubicz i Mitruny. Cała szlachta laudańska służyła w jego chorągwi, a Billewicz cieszył się przyjaźnią wojewody litewskiego Janusza Radziwiłła. W 1654 r... wiecej