Nad Niemnem

Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim

Spis treści

Narracja „Nad Niemnem”

Narracja to nadrzędna struktura powieściowego tekstu. Zgodnie z pozytywistyczną poetyką narrator cieszył się dużym autorytetem, był wszechwiedzący, posiadał wszelkie kompetencje moralne, które łączone były z kompetencjami autora. Naturalnym uzupełnieniem wypowiedzi trzecio osobowej jest wprowadzenie dialogów. Narracja i narrator w powieści Orzeszkowej służą jako jeden z głównych środków jej ukształtowania.

O charakterze narracji stanowi już pierwszy fragment utworu będący rozwinięciem zdania: „Dzień był letni i świąteczny”. Od razu zaznaczony zostaje emocjonalny stosunek do opisywanej rzeczywistości, jednak nie przekracza on granicy realizmu. Narrator kreśli szerokie plany, wprowadza czytelnika w nadniemeński świat, by z czasem skupić się na ludziach i ich opisie. Skraca się wówczas perspektywa widzenia. Narracja określa kontur przytaczanej mowy bohaterów, daje wyraz sposobu ich mówienia, charakteryzuje postaci, co współbrzmi z partiami dialogowymi. Gdy dialog się urywa narrator najczęściej referuje dalszą część rozmowy lub określa jej kierunek. Narracja informuje o zmianie sytuacji bądź sygnalizuje koniec sceny. Rzadko pojawiają się uogólnienia, które służą charakterystyce bohaterów, zjawisk czy środowiska społecznego prowadząc do typizacji.

Narracja „Nad Niemnem” przedziela poszczególne scenki dialogowe włączając je w powieściowy tok. Czasem scenki przechodzą jedne w drugą, przedzielone minimalną narracją budując ciąg przyczynowo-skutkowy. Narrator zna dokładnie przedstawiony świat, jednak nie wyprzedza toku akcji. Charakteryzuje bohaterów pokazując ich osobowość działaniem, mową czy wyglądem. Także przeszłość wyłania się ze słów bohaterów i zaistniałych sytuacji. Większą wiedzę narrator ma na temat przeżyć wewnętrznych bohaterów, jednak i ona wynika z zewnętrznej obserwacji ich zachowania i wyglądu.

W „Nad Niemnem” występuje narracja trzecio osobowa. Zachowany zostaje autorytet narratora , który posiada wszelkie kompetencje służące ukazywaniu świata przedstawionego – przestrzeni, a także czasu – historycznego, mitycznego, społecznego i moralnego. Narracja dąży do obiektywizacji szczególnie w sąsiedztwie i obrębie licznych partii dialogowych. Jedyną partią nienależącą ani do narracji, ani do dialogu jest szeroko przytoczony list Dominika z Rosji.

Eliza Orzeszkowa – notka biograficzna

Eliza Orzeszkowa przyszła na świat 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie nieopodal Grodna w rodzinie zamożnego ziemiaństwa – Pawłowskich. Edukację uzyskała u sakramentek w Warszawie, a rok po jej zakończeniu (1858) wyszła za Piotra Orzeszkę i zamieszkałą w Ludwinowie koło Kobrynia.

Podczas powstania styczniowego czynnie pomagała jego uczestnikom (przewoziła pocztę, dostarczała żywność), między innymi Romualdowi Trauguttowi. Po zesłaniu męża do guberni permskiej Orzeszkowa powróciła do rodzinnego majątku i poświęciła się pisarstwu, na które wpływ miały lektury czołowych pozytywistycznych ideologów.

W 1869 roku po unieważnieniu małżeństwa przeniosła się do Grodna, gdzie do 1882 roku była współwłaścicielką księgarni wydawniczej. W 1894 roku ponownie wyszła za mąż za swego wieloletniego partnera Stanisława Nahorskiego. Utrzymywała korespondencję z wybitnymi pisarzami i naukowcami, dwukrotnie jej kandydatura wysuwana była do Nagrody Nobla. Zmarła 18 maja 1910 roku w Grodnie, gdzie została pochowana.

W swojej twórczości kultywowała pamięć o powstaniu styczniowym, a także zajmowała się istotnymi kwestiami społecznymi. W pierwszym okresie (1866-1876) tworzyła głównie utwory tendencyjne i nasycone dydaktyzmem, pełne wiary w słuszność głoszonych pozytywistycznych haseł. W latach 1877-1891 pisarka przechodzi od pisania powieści tendencyjnych do realistycznych. Ostatni zaś okres (1892-1910) to zwrot ku liryzmowi, etyce i religijności.

Bibliografia – „Nad Niemnem”

1. Achremowiczowa Wanda: „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1965.
2. Bachórz Józef: „Wstęp”, w: Eliza Orzeszkowa, „Nad Niemnem”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996.
3. Baculewski Jan, „Zarys literatury polskiej po postaniu styczniowym” -: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959, s. 90-120.
4. Borkowska Grażyna, „ Eliza Orzeszkowa: biografia duchowa”, w: „Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach”, t. VI, „Pozytywizm”, red. Anna Skoczek, „SMS”, Bochnia [ i in.] 2004, s. 309-338.
5. Borkowska Grażyna, „Posłowie”, w: Eliza Orzeszkowa, „Nad Niemnem”, „Eventus”, Kraków 1997, s. 413-414.

6. Borkowska Grażyna, „Pozytywiści i inni”, Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa 1996, „Eliza Orzeszkowa - logos i mitos”, s. 62-76.
7. Iwasiów Inga, „Eliza Orzeszkowa »Nad Niemnem«”, Dom Wydawniczy JOTA, Warszawa 1992.
8. Jankowski Edmund, „Eliza Orzeszkowa”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973.
9. Krzyżanowski Julian, „W kręgu wielkich realistów”, Wydaw. Literackie, Kraków 1962. „Epos Orzeszkowej”, s. 183-195.
10. Kujawska Krystyna, Kujawski Lech, „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej”: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.

11. „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej”, oprac. Irena Nowacka, „Biblios”, Lublin 2008.
12. „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej streszczenie”, oprac. Zofia Lewandowska, „Polonia Press”, Warszawa 1997.
13. Nawrocki Witold, „Wstęp”, w: Eliza Orzeszkowa, „Nad Niemnem”, Wydawnictwo „KAMA”, Warszawa [brak daty], s. 5-13.
14. Paczoska Ewa,: „»Nad Niemnem« - melancholia i magia. Lektury polonistyczne: pozytywizm - Młoda Polska”, t. 2, „Od realizmu do preekspresjonizmu”, red. Gabriela Matuszek, TAiWPN UNIWERSITAS, Kraków 2001, s. 27-48.
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 -

Streszczenie „Nad Niemnem”
TOM I
Podczas powrotu z kościoła Marty Korczyńskiej i jej siostrzenicy Justyny Orzelskiej kobiety rozmawiają o pochodzeniu młodej panny. Marta, wspomniawszy swą młodość, ostrzega dziewczynę przed błędami. Kobiety mija powóz z Teofilem Różycem i Bolesławem Kirłą. Następnie drogą przejeżdża drabiniasty wóz Jana... wiecej

Plan wydarzeń „Nad Niemnem”
Tom I
1. Powrót Marty Korczyńskiej i Justyny Orzelskiej z kościoła.
2. Spotkanie z Różycem i Kirłą jadącymi w powozie.
3. Przejazd Janka Bohatyrowicza drabiniastym wozem.
4. Rozmowy w salonie państwa Korczyńskich.
5. Przybycie Benedykta Korczyńskiego i dyskusja o pracy.

6. Żarty ... wiecej

„Nad Niemnem” - opracowanie i problematyka
Problematyka „Nad Niemnem”
„Nad Niemnem” Orzeszkowej przedstawia panoramiczny obraz życia społeczeństwa polskiego na Litwie, zagrożonego przez popowstaniową politykę caratu, a mocno trzymającego się ziemi. Głównym problemem są warunki utrzymania ziemi w polskich rękach po upadku powstania styczniowego i w ramach postę... wiecej

Charakterystyka ziemiaństwa w „Nad Niemnem”
Eliza Orzeszkowa podjęła w „Nad Niemnem” próbę całościowego opisu szlacheckiego świata – od zubożałej szlachty poprzez dwór po arystokrację. Czyni to na przestrzeni wielu lat stawiając swych szlacheckich bohaterów w rozmaitych życiowych sytuacjach. Dzięki ich wyborom poznajemy wyznawany przez nich system wartoś... wiecej

Powstanie styczniowe w „Nad Niemnem”, czyli o historii w powieści
Tło historyczne „Nad Niemnem”
Orzeszkowa w swym dziele „Nad Niemnem” wielokrotnie odwołuje się do historii, przywołuje nawet konkretne daty. Główną płaszczyzną czasową jest okres około dwudziestu lat po powstaniu styczniowym.

Ze względu na cenzurę autorka nie może pisać o polskim zrywie narodowym wpros... wiecej

Recenzja filmu „Nad Niemnem”
Film „Nad Niemnem” powstał w 1986 roku, a jego reżyserii podjął się Zbigniew Kuźmiński. Autor zdecydował się pozostać wierny fabule Orzeszkowej, dlatego akcja filmu oddaje jego treść. Dzięki pracy scenarzysty – Kazimierza Radowicza – zachowane zostały poszczególne dialogi, a nawet drobne szczegóły. Jedyn... wiecej

Ocena społeczeństwa polskiego w „Nad Niemnem”
W powieści Emilii Orzeszkowej „Nad Niemnem” odnajdziemy mieszkańców polskich dworków i wsi po upadku powstania styczniowego. W wyniku represji popowstaniowych wielu Polaków straciło swoje majątki, dlatego tak ważne było utrzymanie tego, co zostało. Polacy zrezygnowali wtedy z bezpośredniej walki z bronią, ich patriotyzm ... wiecej

Model wychowania młodego pokolenia w „Nad Niemnem”
Jednym z problemów, jaki porusza Orzeszkowa w swej powieści jest zagadnienie wychowania młodego pokolenia Polaków. Jest to szczególnie istotne w kraju będącym pod zaborami, ulegającym rusyfikacji i wynarodowieniu. Autorka stara się przekonać, że mimo panujących nieprzychylnych warunków możliwe jest wychowanie młodych patriotów, ... wiecej

Konflikt pokoleniowy w Nad Niemnem
Konflikt pokoleniowy między Witoldem a Benedyktem
W powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” konflikt rozgrywa się na płaszczyźnie relacji Witolda Korczyńskiego z ojcem. Benedykt Korczyński w młodości był zwolennikiem wprowadzenia w życie idei pozytywistycznych, przyjmował sąsiadów, Bohatyrowiczów, toczył zażarte dysk... wiecej

Konflikt Bohatyrowiczów z Korczynem
Przed wybuchem powstania styczniowego obie rodziny Korczyńskich i Bohatyrowiczów żyły w zgodzie i wzajemnie się odwiedzali, mimo iż Bohatyrowicze, wywodzący się z szlachetnego rodu wskutek przemian społecznych utracili swoją pozycję i musieli pracować tak, jak chłopi. Są wierni ludowej tradycji, na co dzień ubierają się i zacho... wiecej

Benedykt Korczyński – charakterystyka
Benedykt Korczyński jest synem Stanisława, najmłodszym z czworga rodzeństwa. Gospodaruje w Korczynie – dziedzicznym majątku pozostawionym mu przez ojca Stanisława. Otrzymał staranne wykształcenie agronomiczne, czym wyróżnia się spośród innych ziemian. Bohater pozostaje w nieudanym małżeństwie z Emilią, z która ma dwójk�... wiecej

Jan Bohatyrowicz – charakterystyka
Jan jest potomkiem rodu Bohatyrowiczów założonego przez Jana i Cecylię, synem Jerzego Bohaterowicza, który zginął w powstaniu styczniowym. Bohater pamięta z dzieciństwa pożegnanie z ojcem, który wyruszał by walczyć o Polskę. Jego matka szybko ponownie wyszła za mąż, dlatego wychowywał się u stryja Anzelma i był dla niego pod... wiecej

Justyna Orzelska – charakterystyka
Justyna Orzelska to zubożała szlachcianka, córka bankruta Orzelskiego, który potrafi jedynie grać na skrzypcach. W wieku czternastu lat Orzelskich przygarnął ich krewny - Benedykt Korczyński. Odtąd Justyna żyła nie mając celu, czując się zbędną i niepotrzebną.

Los nie oszczędzał Justyny. Przeżywa zawód miłosny... wiecej

Emilia Korczyńska – charakterystyka
Emilia Korczyńska jest typem histeryczki, właściwie hipochondryczki niezdolnej do aktywnego działania. Emilia to żona Benedykta Korczyńskiego zamknięta w świecie swych pokoi w dworku w Korczynie. Wyprosiła u męża procent od swego posagu, by urządzać dom na własną modłę.

Nienawykła do pracy, mająca wysokie wymaga... wiecej

„Nad Niemnem” – charakterystyka bohaterów
Jakie kryteria oceny człowieka proponuje Orzeszkowa w „Nad Niemnem”?
Orzeszkowa w powieści „Nad Niemnem” ukazuje obraz życia warstwy ziemiaństwa w zaborze rosyjskim w dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego. Ukazując szlachtę dzieli ją na arystokratów, do których należy m. in. Różyc, dwór (Korczyńscy) i za�... wiecej

Bohatyrowicze – opis zaścianka
Justyna przyglądała się zaściankowi po raz pierwszy, gdy udała się z Janem i Anzelmem na grób Jana i Cecylii. Zaścianek położony był w pobliżu Niemna. Justyna dostrzegła ogrody, wiejskie podwórka z gospodarskimi zabudowaniami oraz sady bogate w różnego rodzaju owoce. Nasłuchiwała również odgłosów dochodzących z domostw: t... wiecej

Legenda o Janie i Cecylii
W starych czasach, około sto lat po chrzcie Litwy (1387 rok), przybyło w okolice Niemna dwoje ludzi. Nie znano ich nazwisk ani pochodzenia, nie wiadomo było, dlaczego się pojawili. Tylko ich sposób mówienia wskazywał na to, że przybywali z Polski. Szukali miejsca odległego od siedzib ludzkich. Podejrzewano, że przed czymś uciekają i... wiecej

Nad Niemnem - motywy literackie
Motyw miłości w „Nad Niemnem”
Osią główną powieści „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej jest intryga miłosna, związana z osobą Justyny Orzelskiej. Ma za sobą pierwsza miłość do Zygmunta Korczyńskiego, który ożenił się z majętną panną, lecz znudzony małżeństwem, stara się odgrzać dawne uczucie. Justyna stanow... wiecej

Związek Benedykta i Emilii
Przykładem nieudanego małżeństwa jest związek pomiędzy Emilią i Benedyktem Korczyńskimi – bohaterami pozytywistycznej powieści Elizy Orzeszkowej, zatytułowanej „Nad Niemnem”. Historia ich związku, choć zaczyna się szczęśliwie, kończy się bardzo smutno. Emilia poślubiła Benedykta, kierując się marzeniami o ... wiecej

Rola przyrody w „Nad Niemnem”
Opisy przyrody w utworze Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” są bardzo istotnym elementem znaczeniowym powieści. Za ich pomocą autorka stworzyła niezwykle dokładną i malarską konstrukcję świata przedstawionego, podkreśliła jego piękno i silny związek człowieka z naturą.

Obraz nadniemeńskiego pejzażu
Charakter... wiecej

Wieś i dwór w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem”
realistyczny obraz życia na wsi odnajdziemy w powieści Emilii Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Drewniany dwór rodziny Korczyńskich był „niepobielony, niski, ozdobiony wijącymi się po jego ścianach powojami, z wielkim gankiem i długim rzędem okien”. Płoty i budynki gospodarcze przeszły już wiele napraw i wielu jes... wiecej

„Mała ojczyzna” w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem”
„Mała ojczyzna” w powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem” to przede wszytkim Korczyn i jego nadniemeńskie okolice. Autorka kreśli zarówno społeczną wizję ziemiańskiego środowiska, jak i opisuje piękno znanych jej z młodości krajobrazów.

Orzeszkowa w „Nad Niemnem” kładzie nacisk na rodzi... wiecej

Pozytywistyczna koncepcja patriotyzmu w „Nad Niemnem”
Po kilkudziesięciu latach doszło do wybuchu kolejnego powstania - powstania styczniowego, które również zakończyło się klęską Polaków. Ludzie którym przyszło żyć w nowej rzeczywistości popowstaniowej musieli dokonać przewartościowania swojego życia. Utracili wiarę w sens romantycznych ideałów i romantycznych scenariuszy hi... wiecej

Symbolika dwóch mogił w „Nad Niemnem”
Motyw mogiły obecny jest w jej najbardziej popularnej powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Wspomniany w niej grób Jana i Cecylii symbolizuje wielką miłość oraz społeczne braterstwo. Z miejscem tym łączy się legenda o Janie i Cecylii, przedstawicielach dwóch warstw społecznych, których połączyło silne uczucie. ... wiecej

Etos pracy w „Nad Niemnem”
„Nad Niemnem” to powieść Orzeszkowej, w której praca odgrywa jedną z najważniejszych ról. Stanowi o człowieczeństwie, jest jego miarą i najwyższa wartością. W powieści bohaterowie są dzieleni na dobrych i złych właśnie ze względu na ich stosunek do pracy. Arystokracja, która trwoni pieniądze zarobione rękami innych jest ... wiecej

Idee pozytywistyczne w „Nad Niemnem” (praca u podstaw, praca organiczna)
W „Nad Niemnem” Orzeszkowej na plan pierwszy wysuwają się trzy aspekty: wątek patriotyczny, represje popowstaniowe i kult pracy. Rok wybuchu powstania styczniowego to istotny moment w biografii wielu bohaterów powieści. Jest niezmiernie ważne dla Benedykta Korczyńskiego, który sam brał w nim udział. To moment istotny takż... wiecej

Obraz Korczyna w „Nad Niemnem” (motyw dworku)
Świetności Korczyna jako szlacheckiego majątku jest nieco przebrzmiała. Jak opisuje Orzeszkowa, Korczyn „nie był to dwór wielkopański, ale jeden z tych starych, szlacheckich dworów, w których niegdyś mieściły się znaczne dostatki i wrzało życie ludne, szerokie i wesołe”.

Siedziba Korczyńskich nie przed... wiecej

Opis przyjęcia imieninowego pani Emilii
Korczyńscy z reguły nie utrzymywali kontaktów towarzyskich, ale zawsze 30 czerwca w ich domu pojawiał się tłum gości zaproszonych na imieniny pani Emilii. Przyjęcie imieninowe wydawano na około czterdzieści osób.

Nie był to tylko wspólny posiłek i spotkanie towarzyskie z rodziną i przyjaciółmi, ale również okazj... wiecej

Najważniejsze cytaty w „Nad Niemnem”
Opis nadniemeńskiego krajobrazu:
„Z jednej strony widnokręgu wznosiły się niewielkie wzgórza z ciemniejącymi na nich borkami i gajami; z drugiej wysoki brzeg Niemna, piaszczystą ścianą wyrastający z zieloności ziemi, a koroną ciemnego boru oderznięty od błękitnego nieba, ogromnym półkolem obejmował równinę... wiecej