„Medaliony” jako przykład literatury faktu

Autor: Karolina Marlęga Serwis chroniony prawem autorskim

Literatura faktu stanowi bardzo ciekawe zjawisko w kulturze XX i XXI wieku. Różnorodność gatunków pozwala każdemu czytelnikowi znaleźć coś wartościowego dla siebie. Literatura faktu to współczesne piśmiennictwo o charakterze przede wszystkim dokumentarnym, którego celem jest wiarygodna relacja o autentycznych wydarzeniach. W Polsce kategoria literatury faktu pojawiła się w latach 30-tych XX wieku. Obowiązywał wtedy termin „autentyzm”, którego jako pierwsza użyła Zofia Nałkowska w 1926 roku.

Przykładem literatury faktu jest utwór Zofii Nałkowskiej „Medaliony”. Składa się on z ośmiu krótkich opowiadań. Autorka poznała prawdę o okupacji w sposób dokładny, gdyż sama przeżyła sześć lat wojennych w Warszawie oraz brała udział w pracach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Uczestniczyła także w przewodach sądowych, jeździła na wizje lokalne miejsc zbrodni. Wszystko to sprawiło, że utwór ma cechy reportażu, dokumentu, sprawozdania z faktów.

„Medaliony” charakteryzują dokładne opisy, drobiazgowe i wierne aż do najdrobniejszych szczegółów wyliczenia. Z ogromnego materiału autorka świadomie wybrała tylko kilka charakterystycznych fragmentów. W pierwszym opowiadaniu zatytułowanym „Profesor Spanner” czytelnik poznaje relację pracownika Instytutu Anatomicznego w Gdańsku. Opowiada on o wyrobie mydła z tłuszczu ludzkiego, opisuje ciała czekające na przerobienie, a wszystko podsumowuje słowami: „W Niemczech, można powiedzieć, ludzie umieją coś zrobić – z niczego”. Z kolei w opowiadaniu „Dno” kobieta opisuje eksperymenty medyczne w Ravensbr�ck oraz pracę w fabryce. Nałkowska stroni od komentarza, unika bezpośrednich sądów potępiających czy chwalących. Jej zdaniem najlepiej przemawia suchy, beznamiętny fakt.

Nałkowska prezentuje dane z wielką precyzją. Przytacza na przykład sposoby palenia zwłok. Czasami jej utwór przypomina sprawozdanie z procesu sądowego i wizji lokalnej miejsca zbrodni. Porusza historia Dwojry Zielonej, okaleczonej i pobitej przez Niemców. Kobieta opowiada o zabawach hitlerowców, którzy dla rozrywki mordowali Żydów. Z kolei odpowiadanie „Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” pokazuje III Rzeszę jako wielkie przedsiębiorstwo, w którym ludzie to surowiec oraz katów z Auschwitz mordujących dzieci. W „Medalionach” Zofia Nałkowska dała świadectwo prawdy i by to osiągnąć oddała głos świadkom.

Dowiedz się więcej